Spis treści
- Narodziny pancernego rydwanu
- Ciągły rozwój, ciągła ewolucja
- Czołg XXI wieku, czyli Merkava Mk4
- Rewolucja w obronie przed bronią przeciwpancerną
- Rydwan nadal rozpędzony w stronę przyszłości
Nazwa pierwszego opracowanego w Izraelu czołgu, Merkava - to po hebrajsku rydwan. Jest ona nawiązanie do historycznej roli rydwanów, które w antycznych armiach pełniły rolę przełamującą, ale były też technologicznym cudem techniki. Pojazd, który wszedł do służby w 1979 roku, miał być właśnie taką rodzimą rewolucją. Pierwszym zaprojektowanym i zbudowanym od podstaw w Izraelu czołgiem, dostosowanym do unikalnych potrzeb i wymagań sił zbrojnych tego kraju.
Wcześniej izraelski przemysł miał ogromne doświadczenie w modyfikacji i dostosowywaniu do własnych potrzeb czołgów pozyskiwanych za granicą. Często podnosiły one pojazdy uznawane już za przestarzałe, na całkiem nowy poziom. W latach siedemdziesiątych XX wieku izraelska armia wykorzystywała różne typy czołgów z różnych krajów. Były to przede wszystkim używane czołgi brytyjskie Centurion – maszyny dobrze opancerzone i uzbrojone, ale powolne i posiadające zbyt małej mocy silniki. Do Izraela trafiły też dwa opracowywane w tym czasie nowe czołgi Chieftain, jednak Londyn ostatecznie sprzedał je państwom arabskim. Stąd decyzja Tel Awiwu o budowie własnej konstrukcji.
Narodziny pancernego rydwanu
W odpowiedzi na potrzeby państwa prowadzącego ciągłą wojnę z silnymi sąsiadami powstał pojazd pod wieloma względami unikalny. Przede wszystkim złamano utarty jeszcze w czasie I wojny światowej schemat, w którym przód czołgu zajmuje załoga, w środkowej części jest wieża z uznojeniem głównym a z tyłu silnik. Merkava powstał w dużym stopniu w oparciu o doświadczenia z wojny Jom Kipur z 1973 roku. Postawiono na bezpieczeństwo załogi i silnego opancerzenie, oraz możliwość bezpiecznej ewakuacji.
Nowy izraelski czołg posiadał silnik umieszczony z przodu, stanowiący dodatkową ochronę dla załogi umieszczonej w środku. W tylnej części pojazdu znajduje się magazyn amunicji oraz specjalny właz, który pozwala opuścić pojazd pod osłoną jego bryły. Przestrzeń z tyłu pozwala też np. ewakuować załogę uszkodzonego pojazdu.
Opancerzenie całego pojazdu jest silne, a dodatkowo wieża ma kształt długiego i wąskiego klina, co nie tylko utrudnia trafienie pojazdu, ale też zwiększa szansę na rykoszet pocisku i poprzez duży skos zwiększa względną grubość pancerza przy atakach z przodu. Uzbrojenie stanowi armata kalibru 105 mm i 3 karabiny maszynowe. Dodatkowo pojazd wyposażony jest w moździerz 60 mm, który umieszczony jest w stropie wieży i zapewnia unikalne możliwości ogniowe, bardzo przydatne w terenie zurbanizowanym.
Ciągły rozwój, ciągła ewolucja
Pojazd Merkava Mk1 był silnie opancerzony, silnie uzbrojony i posiadał silnik zapewniający dużą dynamikę jazdy. Ale doświadczenie bojowe z walki w Libanie w roku 1982 potwierdziła, że mimo przewagi nad używanymi przez Syrię T-72, potrzebują dalszej modyfikacji. Efektem był Merkava Mk 2, który otrzymał zmodyfikowane systemy kierowania ogniem i opancerzenie lepiej chroniące przed pociskami kumulacyjnymi granatników i rakiet przeciwpancernych.
W 1990 roku do służby weszły czołgi Merkawa Mk 3, które otrzymały znacznie potężniejszą armatę gładkolufową kalibru 120 mm i nowoczesny systemem kierowania ogniem Matador Mk 3. Zastosowano również po raz pierwszy pancerz modułowy, który nie tylko pozwala na szybką wymianę uszkodzonych elementów, ale też pozwala na łatwiejszą modyfikację pancerza. W zmodyfikowanym czołgu Mk 3 zastosowano też auto-tracker, czyli automatyczny układ śledzenia celów. Oznacza to, że armata podąża za wskazanym celem niezależnie od ruchu jego lub czołgu. Znacznie zwiększa to skuteczność walki w ruchu.
Czołg XXI wieku, czyli Merkava Mk4
Obecnie podstawowym czołgiem IDF jest Merkava Mk4, który wszedł do służby w 2004 roku. Zastosowano w nim kilka unikalnych rozwiązań, znacznie zwiększających poziom ochrony i siłę ognia. Jego uzbrojenie stanowi zmodyfikowana armata 120 mm zapewniająca większą skuteczność przeciw silnie opancerzonym celom. Znacznej modernizacji uległ też system kierowania ogniem i szerzej, systemy obserwacji, szczególnie dookolnej. Oba umieszczone na wieży karabiny maszynowe są zdalnie sterowane i posiadają własne systemy optoelektroniczne. Czołg posiada też nowy system kierowania ogniem Knight Mark 4 oraz system zarządzania polem walki BMS, który zapewnia nieprzerwaną wymianę informacji między czołgami, ale też innymi jednostkami własnymi i dowództwem.
Czołg charakteryzuje się też jeszcze wyższym stopniem ochrony wnętrza, także przeciwko zagrożeniom występującym poza przednią półsferą pojazdu. Pancerz jest w pełni modułowy i chroni czołg również od góry, od dołu i z tyłu w bardzo wysokim stopniu. Moduły pancerza znajdują się nawet na równych włazach do wieży, która nadal ma kształt wąskiego klina, ale moduły dodatkowego opancerzenia nadają jej całkiem inny kształt. W tylnej części pod wieżą podwieszono łańcuchy, które mają powodować przedwczesną detonację pocisków kumulacyjnych.
W czołgu Merkava Mk4 zastosowano też rozwiązania kojarzone raczej z lotnictwem niż pojazdami, takie jak powłoki pochłaniające sygnał radarów „stealth” czy wylot spalin mieszający je z powietrzem, aby obniżyć temperaturę gazów i co za tym idzie, emisję w podczerwieni.
Na pojeździe zainstalowano też system ostrzegający przed opromieniowaniem przez laser i automatycznie stawiający w takim wypadku zasłonę dymną. Jednak całkiem inny system działający automatycznie i aktywnie, stał się wyznacznikiem rewolucji, jaką Merkava Mk4 wprowadził w broni pancernej.
Rewolucja w obronie przed bronią przeciwpancerną
Merkava Mk4 stał się pierwszym wprowadzony do służby pojazd bojowy na świecie, wyposażony w aktywny system ochrony typu Trophy, który wykazał się skutecznością w trakcie działań podejmowanych przeciwko palestyńskim granatnikom i pociskom przeciwpancernym produkcji rosyjskiej. Wariant wyposażony w to rozwiązanie oznaczony Merkava Mk4M wszedł do służby w 2009 roku. Pierwsze bojowe użycie systemu Trophy miało miejsce 1 marca 2011 roku, kiedy za jego pomocą zniszczono pocisk granatnika przeciwpancernego wystrzelony z bliskiej odległości do czołgu Merkawa w pobliżu granicy Izraela ze Strefą Gazy. W kolejnych misjach system okazał się skuteczny również przeciw najnowszym rosyjskim pociskom kierowanym 9M133 Kornet, używanymi przez Hamas podczas operacji Protective Edge w 2014 roku.
Obecnie systemy aktywnej ochrony pojazdów (ASOP) stają się powoli standardem nie tylko dla najnowszych czołgów, ale również bojowych wozów piechoty a nawet lżejszych maszyn. W 2004 roku to była rewolucja, bo system Trophy pozwalał Merkavie obronić się przed największym zagrożeniem, szczególnie w warunkach miejskich, czyli granatnikami i rakietami przeciwpancernymi. Jak działa system aktywnej ochrony? Krótko mówiąc, wykrywa nadlatujący pocisk i wystrzeliwuje w jego stronę specjalny ładunek odłamkowy, który eliminuje zagrożenie. Jest to system automatyczny, którego czas reakcji jest znacznie krótszy niż człowieka. Nie jest to oczywiście panaceum na wszelkie problemy i użycie bojowe ujawniło wady takich systemów, ale nadal przeważają nad nimi zalety. Z tego powodu na system Throphy zdecydowała się m.in. US Army, instalując go na czołgach M1A2 SEPv3 Abrams.
Rydwan nadal rozpędzony w stronę przyszłości
Ewolucja „rydwanu izraelskiej armii” nie kończy się na wersji Mk4. W 2023 roku do służby wszedł zmodyfikowany pojazd oznaczony Maerkava Mk5 Barak (po hebrajsku Błyskawica), wyposazony w zmodyfikowany system Throphy i wiele rozwiązań zwiększających świadomość sytuacyjną. Jest to np. system obserwacji w zakresie 360 stopni Iron Vision, który wykorzystuje wirtualną rzeczywistość i system kamer, pozwalając załodze „widzieć” przez pancerz pojazdu. Dodano również systemy antydronowe i wspomagane przez sztuczną inteligencję systemy wykrywania, identyfikacji i namierzania celów.
Jak widać pojazd, ma jeszcze spory potencjał modernizacyjny i jest produkowany na bieżąco. Starsze wozy Merkava Mk3 również są modernizowane do standardu bliskiego wersji Mk4. Na ich bazie powstają też różnego typu pojazdy specjalne, w tym ciężki bojowy wóz piechoty i wóz zabezpieczenia technicznego Namer. Wiele z nich budowanych jest od podstaw. Przed izraelskim rydwanem droga jest, jak widać, szeroka i raczej jasna. W ostatnich miesiącach pojawiły się również informacje, że Izrael planuje po raz pierwszy eksport starszych wersji tego czołgu.
Jeśli chodzi o techniczne parametry czołgu Merkava Mk4, to jego masa całkowita wynosi 65 ton. Długość kadłuba to 7,6 m a szerokość 3,7 m, ale bez fartuchów pancernych, chroniących układ jezdny. Budowa kadłuba to rama stalowa, na której mocowane są moduły pancerza i dodatkowe elementy. Napęd stanowi silnik diesla V12 typu General Dynamics GD883 (MTU883) o mocy 1,500 KM z przekładnią Renk RK 325, co pozwala na osiągnięcie na drodze prędkości 64 km/h. Zasięg operacyjny to co najmniej 500 km.
Załoga czołgu Merkava Mk4 to 4 żołnierzy: dowódca, działonowy, ładowniczy i kierowca. Uzbrojenie podstawowe stanowi izraelska arma gładkolufowa 120 mm IMI MG253 o lufie długości 44 kalibrów z zapasem 48 pocisków. Uzupełnione jest 2 lub 3 karabinami maszynowymi oraz moździerzem kalibru 60 mm. Całość uzbrojenia obsługiwana jest z wnętrza pojazdu.
