W obliczu rosnącego napięcia geopolitycznego, europejski przemysł obronny przeżywa bezprecedensowy boom budowlany. Jak wynika z analizy danych satelitarnych przeprowadzonej przez Financial Times, od czasu pełnoskalowej inwazji Rosji na Ukrainę w 2022 roku, fabryki broni na Starym Kontynencie rozrastają się w tempie trzy razy szybszym niż w okresie pokoju. Badanie obejmujące 150 obiektów należących do 37 firm wykazało, że aktywność budowlana gwałtownie wzrosła, co przekłada się na ponad 7 milionów metrów kwadratowych nowej powierzchni przemysłowej. To nie tylko retoryka polityczna czy obietnice budżetowe, ale realne zmiany w betonie i stali, które mogą na nowo zdefiniować europejską obronność.
Analiza FT opiera się na zaawansowanej technologii satelitów Sentinel-1 Europejskiej Agencji Kosmicznej, które za pomocą impulsów radarowych rejestrują "rozproszenie wsteczne", ujawniając subtelne zmiany na powierzchni ziemi. Dzięki ponad 1000 przejściom satelitarnym, dziennikarze śledzili ewolucję zakładów produkujących amunicję i rakiety czyli dwa kluczowe wąskie gardła w zachodnim wsparciu dla Ukrainy. Dane wskazują, że około jedna trzecia badanych obiektów wykazuje oznaki rozbudowy lub prac budowlanych.
"Skala i zasięg wykrytych prac sugerują generacyjną zmianę w zakresie zbrojeń, przenosząc Europę od produkcji na czas pokoju w systemie just-in-time do budowania bazy przemysłowej umożliwiającej bardziej trwałą gotowość wojenną" – podkreśla publikacja
Ten dynamiczny rozwój odbywa się w kontekście wewnętrznych sporów w Unii Europejskiej o utrzymanie dostaw broni do Kijowa oraz odbudowę własnych zapasów, zwłaszcza w obliczu niepewnego zaangażowania Stanów Zjednoczonych. Rządy UE stoją przed wyzwaniem zrównoważonego finansowania, a analiza FT pokazuje, że długo zapowiadane ożywienie obronności zaczyna się materializować.
Powierzchnia obszarów objętych zmianami wzrosła dramatycznie: z 790 000 m² w latach 2020–2021 do 2,8 mln m² w latach 2024–2025. Te zmiany obejmują wykopy pod nowe fundamenty, budowę hal produkcyjnych, dróg dojazdowych i innych instalacji, co zostało potwierdzone przez porównanie zdjęć radarowych z tych samych okresów wiosennych, by uniknąć wpływu czynników sezonowych.
Kluczowe przykłady rozbudowy: Od Rheinmetall po Nammo
Jednym z najbardziej spektakularnych przykładów jest wspólny projekt niemieckiego koncernu Rheinmetall i węgierskiej państwowej firmy N7 Holding w Várpalota na Węgrzech. Tam powstał ogromny zakład produkcji amunicji i materiałów wybuchowych.
"Według komunikatu prasowego pierwsza fabryka w tym miejscu na Węgrzech została ukończona w lipcu 2024 r. i produkuje amunicję 30 mm do bojowego wozu piechoty KF41 Lynx firmy Rheinmetall" – informuje FT.
Budowa kontynuowana jest z myślą o rozszerzeniu asortymentu na pociski artyleryjskie kalibru 155 mm, amunicję do czołgów Leopard 2 i potencjalnie Panther, a także fabrykę materiałów wybuchowych. Rzecznik Rheinmetall, Patrick Rohmann, odmówił komentarza, stwierdzając: "Ze względów bezpieczeństwa korporacyjnego nie możemy komentować domniemanych zarysów naszych zakładów produkcyjnych widocznych na zdjęciach satelitarnych".
Inny przykład to niemiecka siedziba MBDA w Schrobenhausen, gdzie radar wykrył zmiany na 94 000 m² terenu od 2022 roku, w tym nowe drogi i prace budowlane. Zakład ten otrzymał 10 mln euro w ramach unijnego programu Act in Support of Ammunition Production (ASAP), na rozszerzenie produkcji pocisków Enforcer. Jednak ekspansja napędzana jest także innymi zamówieniami, jak kontrakt NATO na 5,6 mld dolarów na produkcje do 1000 pocisków Patriot GEM-T.
"Wielkość zamówienia umożliwi MBDA utworzenie zakładu produkcyjnego pocisków Patriot w Niemczech, a także produkcję głównych podzespołów" – powiedział Thomas Gottschild, dyrektor MBDA Germany.
Norweski Kongsberg otworzył fabrykę pocisków w czerwcu 2024 roku, wsparty funduszami 640 mln koron norweskich (62 mln dolarów), w tym 10 mln euro od ASAP. "Rozwój ten doprowadził do wykładniczego wzrostu naszych całkowitych zdolności produkcyjnych w zakresie pocisków" – skomentował rzecznik Ivar Simensen.
Z kolei brytyjska BAE Systems zainwestowała ponad 150 mln funtów w swoje fabryki od 2022 roku, zwiększając zdolność produkcyjną pocisków 155 mm szesnastokrotnie. W zakładzie Glascoed w Walii widoczne są wykopy pod nowy zakład napełniania materiałami wybuchowymi.
Fińsko-norweski Nammo, beneficjent około 55 mln euro z ASAP plus 41,4 mln euro w innym projekcie, pokazuje znaczną ekspansję w fabryce Vihtavuori. Rzecznik Thorstein Korsvold podkreślił: "Program ten odegrał kluczową rolę w pomocy Nammo w dokonaniu niezwykle ważnych inwestycji w produkcję". Korsvold dodał, że potrzebne są podobne inicjatywy w innych obszarach, wskazując: "Pociski obrony powietrznej, a także materiały wybuchowe o dużej sile rażenia są obecnie produkowane tylko w bardzo niewielkich ilościach".
Rola programu ASAP: Finansowanie napędza rozbudowę
Centralnym elementem analizy Financial Times jest program UE ASAP, wart 500 mln euro, skierowany na eliminację wąskich gardeł w produkcji amunicji i pocisków. Z 88 obiektów powiązanych z ASAP, w 20 widoczna jest wyraźna rozbudowa obiektów, w tym nowe fabryki i drogi; w 14 – mniejsza, jak parkingi. Porównanie z firmami spoza programu pokazuje, że beneficjenci ASAP rozwijają się szybciej. "Zarówno obiekty Rheinmetall, jak i Roxel były wspierane przez ASAP" – zaznacza się w publikacji.
Komisarz UE ds. obrony Andrius Kubilius stwierdził: "Od czasu inwazji Moskwy roczna zdolność produkcyjna Europy w zakresie amunicji wzrosła z 300 000 do około 2 mln sztuk do końca tego roku". Dużą część tego wzrostu stanowi Rheinmetall, którego zdolność produkcyjna pocisków 155 mm ma wzrosnąć z 70 000 w 2022 r. do 1,1 mln w 2027 r. Jednak eksperci ostrzegają, że rzeczywista produkcja może być niższa od potencjału, a wpływ ASAP jest trudny do zmierzenia, zważywszy na wcześniejsze plany firm.
UE negocjuje nowy program o wartości 1,5 mld euro, który "powiela logikę ASAP" poprzez dotacje i wspólne zamówienia. Kubilius dodał, że komisja bada rozszerzenie na inne obszary: "Do zachęcania przemysłu do rozszerzenia produkcji w innych obszarach", z priorytetami jak pociski, obrona powietrzna, artyleria i drony.
Eksperckie opinie: strukturalne zmiany i wyzwania przyszłości
Eksperci w rozmowie z Financial Times widzą w tym głębokie przemiany. William Alberque, były dyrektor ds. kontroli zbrojeń w NATO, powiedział:
"Są to głębokie i strukturalne zmiany, które w perspektywie średnio- i długoterminowej przekształcą przemysł obronny. Gdy zaczyna się masowa produkcja pocisków, metale i materiały wybuchowe zaczynają płynąć, co obniża koszty i złożoność produkcji rakiet".
Baiba Braže, minister spraw zagranicznych Łotwy, oceniła: "Rozbudowa jest bardzo pozytywnym i bardzo potrzebnym krokiem", ale podkreśliła: "Kluczowe znaczenie ma gotowość przemysłu obronnego do realizacji rosnących wydatków NATO i efektywnego wykorzystania pieniędzy podatników".
Fabian Hoffmann z Uniwersytetu w Oslo ostrzega przed lukami: "Pociski są warunkiem wstępnym teorii zwycięstwa NATO. Nie jesteśmy w stanie nadążyć za tempem mobilizacji Rosji". Dodał: "W obliczu dramatycznej ekspansji Rosji najlepszym, co możemy zrobić, aby stworzyć wiarygodny środek odstraszający, jest zapewnienie, że jeśli ktoś do nas strzeli, my również strzelimy. Ale jeśli kiedykolwiek mamy to osiągnąć, musimy drastycznie zwiększyć naszą produkcję". Hoffmann wskazał na wąskie gardła jak "produkcja miniaturowych silników odrzutowych do pocisków dalekiego zasięgu" i materiały wybuchowe jako cele przyszłych programów.
