Budowę nekropolii rozpoczęto jesienią 1944 r. Zapowiedź budowy polskiego cmentarza, nieopodal opactwa benedyktynów na Monte Cassino, znalazła się w rozkazie dowódcy 2. Korpusu Polskiego generała Władysława Andersa, wydanym 20 maja 1944 r., czyli dwa dni po zakończeniu walk o wzgórze.
NEKROPOLIĘ ZBUDOWANO WEDŁUG PROJEKTU...
Wacława Hryniewicza i Jerzego Waleriana Skolimowskiego w dolinie koło historycznego opactwa, na terenie walk prowadzonych przez 3. Dywizję Strzelców Karpackich. Cmentarz, w bardzo trudnych warunkach, budowało kilkuset włoskich robotników i kamieniarzy, wspomaganych przez pluton saperów 2. Korpusu Polskiego.
Nekropolia została zbudowana z lokalnego trawertynu. Położona jest na dziesięciu tarasach, prowadzi do niej długa aleja.
PRZY WEJŚCIU NA CMENTARZ UMIESZCZONO...
dwie rzeźby orłów dłuta profesora Duilio Cambellottiego, a pośrodku wielkie koło z wkomponowanym krzyżem Virtuti Militari i płonącym zniczem. Na marmurowym okręgu widnieje napis: „Przechodniu, powiedz Polsce, żeśmy polegli wierni w jej służbie”.
Cmentarz został poświęcony 1 września 1945 r.
Powyżej cmentarza, na wysokości 593 metrów, polscy kombatanci wznieśli pomnik z obeliskiem, poświęcony pamięci żołnierzy 3. Dywizji Strzelców Karpackich. Na obelisku wyryto napis: „Za naszą i waszą wolność my żołnierze polscy oddaliśmy Bogu ducha, ciało ziemi włoskiej, a serca Polsce”.
NA COKOLE WYRYTO NAZWISKA 1115 ŻOŁNIERZY...
poległych w czasie walk we Włoszech. Do grobu pod pomnikiem włożono urnę z prochami dowódcy 3. Dywizji Strzelców Karpackich gen. dyw. Bolesława Ducha, który zmarł w Londynie w 1980 r.
W 1970 r. na Monte Cassino pochowano zmarłego w Londynie gen. dyw. Władysława Andersa, który w swej ostatniej woli wyraził pragnienie, by spocząć wśród swoich żołnierzy. Jego grób stanowi centralny punkt cmentarza. Tuż obok pochowano żonę generała - pieśniarkę, aktorkę, działaczkę polonijną Irenę Anders, zmarłą 29 listopada 2010 r. w Londynie.
W ostatnich latach na cmentarzu przeprowadzono generalne prace konserwacyjne. Od 2014 r. przy wejściu działa Muzeum Pamięci 2. Korpusu Polskiego (zdjęcia w galerii - sprzed tej daty), w którym przedstawiono dzieje szlaku bojowego tej jednostki, walk we Włoszech i powojenne losy żołnierzy...
KALENDARIUM BITWY O MONTE CASSINO
ROK 1943
21 lipca. Rozkazem poległego kilkanaście dni wcześniej Naczelnego Wodza gen. Władysława Sikorskiego został utworzony 2. Korpus Polski. Formacja liczyła ok. 50 tysięcy żołnierzy.
20 grudnia. Polscy żołnierze z 1. Samodzielnej Kompanii Komandosów po raz pierwszy starli się z siłami niemieckimi nad rzeką Sangro.
ROK 1944
17 stycznia. Żołnierze 1. Samodzielnej Kompanii Komandosów pod dowództwem majora Władysława Smrokowskiego, we współpracy z Brytyjczykami, zdobyli wzgórze pasma Monti Aurinci, które wznosiło się nad rzeką Garigliano. Bój uważany jest za pierwszy epizod wielotygodniowej bitwy o Monte Cassino.
23 stycznia. Po pięciodniowych walkach Brytyjczycy sforsowali rzekę Garigliano.
26 stycznia. Na pole bitwy o Monte Cassino docierają oddziały amerykańskie.
17 lutego. Klasztor na Monte Cassino opuścił jego opat brat Gregorio Diamare. Wcześniej ewakuowani zostali pozostali zakonnicy oraz bezcenne zbiory dóbr kultury.
20 lutego. Oddziały niemieckich strzelców spadochronowych obsadziły ruiny zburzonego w wyniku nalotów klasztoru na Monte Cassino.
22 lutego. Na wieść o przemówieniu premiera Winstona Churchilla w brytyjskiej Izbie Gmin, dotyczącym decyzji podjętych w Jałcie dotyczących oddania polskich Kresów Związkowi Sowieckiemu, dowódca 2. Korpusu Polskiego gen. Władysław Anders zwołał naradę podległych sobie oficerów. Anders określił działania aliantów jako krzywdę wyrządzoną Polsce, ale podtrzymał decyzję o kontynuowaniu walki u boku sojuszników na froncie włoskim. Działanie w kolejnych dniach paraliżowały wielkie ulewy.
15 marca. W ramach operacji „Dickens” 575 bombowców oraz 200 myśliwców bombardujących zrzuciło na miasto Cassino i okolice około 1000 ton bomb. Teren został również ostrzelany przez artylerię, która wystrzeliła ponad 10 tysięcy pocisków. Atak doprowadził do zrównania z ziemią całego miasta. Po bombardowaniu na pozycje Niemców w ruinach miasta uderzyły dywizje hinduskie, brytyjskie i nowozelandzkie. Po jedenastu dniach walk wyczerpane siły alianckie zaprzestały ofensywy.
24 marca. Dowódca 8. Armii gen. Oliver Leese podczas spotkania z generałem Andersem zaproponował włączenie 2. Korpusu Polskiego do walk o zdobycie Monte Cassino. Anders wyraził zgodę i rozpoczął przygotowania do zluzowania oddziałów brytyjskich na linii frontu.
8 kwietnia. Podczas odprawy z dowódcami jednostek Korpusu gen. Władysław Anders poinformował ich o planach szturmu na klasztor na Monte Cassino.
23 kwietnia. Oddziały 2. Korpusu Polskiego rozpoczęły zajmowanie pozycji zwolnionych przez siły brytyjskie.
25 kwietnia. W dowództwie 2. Korpusu Polskiego odbyła się narada dowódców, podczas której generał Anders wysłuchał raportów dotyczących przygotowań do szturmu na wzgórze.
29 kwietnia. Gen. Oliver Leese zdecydował, że kolejny atak na Monte Cassino rozpocznie się wieczorem 11 maja.
12 maja. Tuż po północy, po dwugodzinnym ostrzale artyleryjskim, polscy żołnierze rozpoczęli nocny atak w kierunku grzbietu „Widmo”. Z powodu ogromnych strat - ok. 1,8 tys. poległych i rannych - i zaciętego oporu Niemców Polacy nie osiągnęli żadnych postępów. Gen. Anders zrezygnował z ponawiania kolejnych ataków aż do 15 maja.
13 maja. Brytyjczycy sforsowali rzeki Rapido i Gari.
14 maja. Gen. Władysław Anders zdecydował, że kolejne natarcie rozpocznie się o wschodzie słońca 16 maja. Po konsultacjach data ataku została przełożona na 17 maja.
17 maja. Podczas kontrataku w rejonie San Angelo zginął major Jan Żychoń z 13. Wileńskiego Batalionu Strzelców, oficer wywiadu oskarżany wcześniej o współpracę z niemiecką Abwehrą. Umierając, powiedział: „Za Polskę i dla Polski”. Wieczorem Polacy przełamali niemiecką obronę pod strategicznie położonym Colle San Angelo. W nocy z 17 na 18 maja Feliks Konarski napisał pierwsze zwrotki pieśni „Czerwone maki na Monte Cassino”.
18 maja. Nad ranem wzgórze Monte Cassino opuścili ostatni zdolni do walki żołnierze niemieccy. W ruinach pozostali wyłącznie ranni i sanitariusze. O 9.50 polski oddział wysłany w celu potwierdzenia, że nad ruinami klasztoru Niemcy wywiesili białą flagę, zawiesił nad gruzami proporzec 12. Pułku Ułanów Podolskich. W południe na Monte Cassino plutonowy Emil Czech odegrał Hejnał Mariacki. 2. Korpus Polski miał 923 zabitych i 2931 rannych żołnierzy i oficerów. Siły alianckie miały 55 tysięcy poległych i rannych. Niemcy stracili około 20 tysięcy żołnierzy.
19 maja. Polacy opanowali strategicznie położone wzgórza „575” i „San Angelo”.
20 maja. Dowódca 15. Grupy Armii gen. Harold Alexander skierował do żołnierzy 2. Korpusu Polskiego podziękowania za zwycięstwo w bitwie o Monte Cassino: „Jeżeliby mi dano do wyboru między którymikolwiek żołnierzami, których bym chciał mieć pod swoim dowództwem, wybrałbym Was – Polaków”.
4 czerwca. Wojska amerykańskie bez walki zajęły Rzym.
