Jakie to obowiązki? O tym za moment. Wpierw tytułem wprowadzenia. 25 maja i 2 czerwca uzgodniono wymianę jeńców wojennych w formule 1000 za 1000 oraz ciał poległych żołnierzy w ujęciu 6000 za 6000. Strony, za pośrednictwem władz Turcji, ustaliły wymianę wszystkich poważnie chorych jeńców wojennych i mających mniej niż 25 lat. Repatriację zabitych zakończono. Żywych również.
Wymian jeńców było już sześćdziesiąt kilka
Wymiana 1000/1000 nie jest pierwszą, acz pierwszą takiego wymiaru. Dotychczas (do 25 czerwca) strony przeprowadziły 66 wymian jeńców.
Według ukraińskiego Sztabu Koordynacyjnego ds. Jeńców Wojennych od 2022 r. udało się uwolnić łącznie 5757 ukraińskich obywateli w ramach procesu negocjacji i wymiany. Dodatkowo 536 Ukraińców wróciło do domów poza formalnymi wymianami jeńców.
Szacuje się, że w rosyjskiej niewoli przebywa około 8 tys. oficjalnie potwierdzonych wojskowych jeńców ukraińskich oraz 2 tys. jeńców cywilnych. Inicjatywa „Cywile w niewoli” szacuje liczbę ukraińskich jeńców cywilnych więzionych w Rosji na około 18 tys. Ilu rosyjskich jeńców ma Ukraina? Patrz wyżej.
Do pierwszych wymian jeńców doszło już na początku wojny. Były one niewielkie i przeprowadzano je w formule „jeden za jeden”. Pierwszą wymianą była ta z 24 marca 2022 r. (10 za 10).
W drugiej (1 kwietnia 2022 r.) wymieniono 86 za 86 jeńców. Z czasem wymieniano coraz więcej jeńców, ale dopiero ustalenia stambulskie nadały temu procesowi nowy wymiar.
Ważka rola Narodowych Biur Informacyjnych i Czerwonego Krzyża
Zgodnie z artykułem 122 III Konwencji Genewskiej i artykułem 136 IV Konwencji Genewskiej każda strona konfliktu międzynarodowego musi utworzyć oficjalne Narodowe Biuro Informacyjne (NIB) zaraz po wybuchu konfliktu lub w przypadku okupacji. Jego zadaniem jest zbieranie i przekazywanie informacji m.in. o jeńcach wojennych.
Narodowe Biuro Informacyjne zobowiązane jest m.in. zbierać/gromadzić:
• informacje dotyczące tożsamości jeńców wojennych, okoliczności i daty ich pojmania, stanu zdrowia;
• zawiadomienia o ucieczce i ponownym pojmaniu jeńca;
• akty zgonu;
• przedmioty osobiste o wartości, które nie zostały zwrócone jeńcom przy repatriacji.
Wszystkie zebrane informacje i dokumenty muszą być przekazane do Centralnej Agencji Poszukiwań Międzynarodowego Komitetu Czerwonego Krzyża oraz mocarstwa opiekuńczego. To ostatnie jest państwem neutralnym lub niebędącym stroną wojny. Zostaje wyznaczone w celu ochrony interesów stron konfliktu zbrojnego, szczególnie gdy bezpośrednie stosunki dyplomatyczne między nimi zostają przerwane. Ukraina obecnie nie ma ustanowionego mocarstwa opiekuńczego. Tę rolę miała spełniać Szwajcaria, ale Moskwa nie zgodziła się. Zresztą Rosja… też nie ma oficjalnego mocarstwa opiekuńczego.
Rejestry jeńców podstawą do ich wymiany
Sytuacja dotycząca Narodowych Biur Informacyjnych jest równie złożona. Ukraina utworzyła je na początku wojny. NIB w Ukrainie rejestruje wszystkich zaginionych żołnierzy, niezależnie od ich statusu. Taki rejestr jest podstawą do wymiany jeńców, ponieważ jest regularnie przekazywany stronie rosyjskiej.
A w Rosji? Działa Narodowe Biuro Informacyjne ds. jeńców wojennych. Jest ono częścią Wojskowo-Społecznego Centrum Ministerstwa Obrony Federacji Rosyjskiej. „Świadczy usługi administracyjne, informacyjne, ubezpieczeniowe i finansowe dla żołnierzy oraz ich rodzin, w tym również w sprawach związanych z jeńcami wojennymi”.
W takiej sytuacji MKCK odgrywa istotną rolę w procesie wymiany jeńców i ciał poległych żołnierzy, co zostało docenione przez Ukrainę. Rola MKCK i jego Centralnej Agencji Poszukiwań staje się jeszcze bardziej kluczowa w zapewnieniu przepływu informacji o jeńcach wojennych i ochronie ich praw.
Generalnie rzecz biorąc, do idealnego wykonywania postanowień Konwencji Genewskich jeszcze stronom wojny dużo brakuje. Na koniec powtórzmy: strona wojny, która bierze jeńców wojennych, ma obowiązek nie tylko zapewnić im humanitarne traktowanie, ale także systematycznie informować o ich losach…
