• Oblężenie Leningradu trwało 872 dni i było jednym z najdłuższych w historii, pochłaniając miliony ofiar cywilnych i żołnierskich.
• Pod Stalingradem VI Armia Wehrmachtu została otoczona i została całkowicie zniszczona; tylko kilka tysięcy jeńców wróciła do Niemiec.
• W bitwie pod Kurskiem Rosjanie przygotowali głęboką obronę i skutecznie wykorzystali miny oraz fortyfikacje przeciw niemieckim dywizjom pancernym.
• Operacja Bagration przesunęła front na zachód o 400–500 km w zaledwie 23 dni, niszcząc niemal całą Grupę Armii Środek.
• Do obrony Berlina do Niemcy wystawili do miliona ludzi, w tym Volkssturm i Hitlerjugend, mimo że większość z nich nie była regularnymi żołnierzami.
W II WŚ wielkie bitwy o strategicznym znaczeniu wydłużały się znacząco w czasie. Zasadniczo było to ciąg wielu, wielu starć, prowadzonych w ramach strategicznych operacji. Do większości z tych jatek, w których żołnierze ginęli setkami tysięcy, doszło na froncie wschodnim, na terytorium Związku Sowieckiego i III Rzeszy. To na pierwszym miejscu jawi się…
• Bitwa pod Stalingradem. ZSRR. 23 sierpnia 1942 - 2 lutego 1943 (163 dni)
To była najkrwawsza bitwa ze wszystkich bitew w historii ludzkiego wojowania. Był to punkt zwrotny w II WŚ. Do dziś trwają spory, czy to ta bitwa przesądziła o klęsce III Rzeszy, czy dopiero bitwa pancerna pod Kurskiem. 6. Armia Wehrmachtu była dowodzona przez generała Friedricha Paulusa (a pod koniec awansowanego na feldmarszałka). Była spomagana przez jednostki włoskie, węgierskie i rumuńskie. Takimi siłami Hitler chciał zdobyć Stalingrad. I prawie się to udało, acz prawie robi wielką różnicę.
Finał jest znany. Siły niemieckie znalazły się w kotle po tym, gdy w listopadzie 1942 r. Armia Czerwona rozpoczęła operację Uran. Wcześniej Paulus słał prośby do Berlina o zgodę na kontrolowany odwrót. Hitler kazał walczyć mu do końca. Kompletnie zawiodła Luftwaffe. Marszałek Hermann Göring obiecał, że będzie dostarczał dziennie ok. 700 t zaopatrzenia. Obietnicy nie dotrzymał. Zrzucano za mało zaopatrzenia, a i tak większość zrzutów lądowała na rosyjskiej stronie.
Również feldmarszałkowi Erichowi von Mansteinowi nie udało się przełamać w odsieczy sowieckiego kotła. Niemcy nie mieli co jeść, nie mieli czym strzelać, mieli więcej niesprawnych niż sprawnych żołnierzy. Z 6. Armii zostały niedobitki. Do niewoli trafiło ok. 91 tys. żołnierzy. Po dekadzie wróciło do Niemiec ok. 6 tys.
Straty: wojska Osi miały ok. 280 tys. do nawet 400 tys. zabitych. Armia Czerwona straciła bezpowrotnie od 480 tys. do 600 tys. żołnierzy. Do tego trzeba dodać prawie po tyle samo rannych. Faktyczne straty nigdy nie zostały dokładnie policzone ze względu na chaos walk, późniejsze losy jeńców oraz działania propagandowe obu stron. I ta uwaga nie dotyczy wyłącznie bitwy o Stalingrad.
Chronologicznie rzecz ujmując, powino się zacząć od innej bitwy, która nią była i... nie była. Wcześniej Wehrmacht dotarł do miasta z Leninem w nazwie. Berlin postanowił zastosować metody rodem ze średniowiecza...
• Oblężenie Leningradu. ZSRR. 8 września 1941 - 27 stycznia 1944 (872 dni)
Leningrad był jednym z trzech głównych celów operacji Barbarossa. Na realizatora zadania Hitler wyznaczył Grupę Armii Baghramian. Głównym założeniem operacji Nordlicht (Północne światło) oblężenie miasta i jego blokada, a nie szybkie zdobycie. Niemcy i sojuszniczy Finowie otoczyli dawną stolicę Rosji. Odcięli ją od dostaw żywności i paliwa po zajęciu twierdzy Schlisselburg. Położona nad rzeką Newą kontrolowała dostęp do Leningradu od południa, na brzegu jeziora Ładoga.
Ograniczone dostawy żywności i paliwa Sowieci dostarczali zimą, gdy Ładoga zamarzła. Na pewnych odcinkach Niemcy kontrolowali szlak, zwany Drogą Życia, wyłącznie z powietrza. Mimo niewyobrażalnych cierpień cywilów, miasto nigdy się nie poddało, a fabryki zbrojeniowe działały przez całe oblężenie. Zostało częściowo przerwane w styczniu 1943. Operacją Iskra Armia Czerwona całkowicie blokadę przełamano dopiero po roku. Leningrad dla Rosjan jest tym, czym dla Polaków jest Westerplatte.
Straty: zginęło ok. 1,2 mln – 1,5 mln cywilów (tylko w 1942 ok. 650 tys. osób zmarło z głodu); poległo ok. 300 tys. żołnierzy sowieckich; Niemcy stracili bezpowrotnie mniej więcej tyleż samo żołnierzy; straty armii fińskiej szacuje się na kilkanaście tysięcy zabitych.
• Bitwa pod Kurskiem. Rosja, ZSRR. 5 lipca - 23 sierpnia 1943
W opinii większości historyków wojskowości było to starcie, które pozbawiło Wehrmacht inicjatywy strategicznej. Od bitwy, której Niemcy nie przegrali, ale także jej nie wygrali, zaczął się odwrót „na z góry upatrzone pozycje”. Zatrzymał się on na Berlinie i nad Łabą.
Była to największa bitwa pancerna w historii z udziałem ok. 3 mln żołnierzy, 8 tys. czołgów i 5 tys. samolotów. Wehrmacht (pod dowództwem Hitlera) wykoncepował operację Cytadela (Unternehmen Zitadelle). Miano w niej zniszczyć siły radzieckie w łuku kurskim i odzyskać inicjatywę strategiczną na froncie wschodnim po klęsce pod Stalingradem.
Rosjanie, znając niemieckie plany dzięki wywiadowi, przygotowali głęboką obronę (do 200 km) i obronę pancerną pod Prochorowką. Cywile wykopali 9 tys. km okopów i postawili miny. Mimo początkowych niemieckich postępów i użycia nowych czołgów VI Tiger i V Panther ofensywa została zatrzymana po 10 dniach, a następnie przeszła w radziecką kontrofensywę (operacje Kutuzow i Rumiancew).
Straty: ZSRR – ok. 863 tys. (254 470 zabitych/zaginionych, 608 833 rannych/chorych), 6 tys. - 7 tys. utraconych czołgów, do 3 tys. samolotów. Niemcy mieli 203 tys. zabitych/rannych/zaginionych (niektóre źródła podają 500 tys.), stracili do 1,2 tys. czołgów (większość Panter i Tygrysów wskutek… ich awarii) i 681 samolotów.
• Operacja Bagration. Białoruś, ZSRR. 23 czerwca - 19 sierpnia 1944 (57 dni)
Kolejna hekatomba na froncie wschodnim pod patronatem rosyjskiego bohatera wojen napoleońskich. Armia Czerwona pod dowództwem generałów Gierogija Żukowa, Aleksandra Wasiljewskiego, Konstantyna Rokossowskiego, Iwana Czerniachowskiego i Iwana Bagramiana przeprowadziła masywną ofensywę przeciwko Grupie Armii „Środek” z użyciem 166 dywizji (2,3 mln żołnierzy).
Wykorzystując tzw. maskirowkę (dezinformację), Rosjanie przekonali Niemców, że główne uderzenie nastąpi na południu, osiągając całkowite zaskoczenie. W 23 dni Armia Czerwona przesunęła front o 400-500 km na zachód (średnio 20 km dziennie). Wyzwoliła całą Białoruś i dotarła do przedmieść Warszawy. Operacja zniszczyła niemal całą Grupę Armii „Środek” (jedną czwartą Wehrmachtu na froncie wschodnim). A to sprawiło, że dla Niemców była to klęska większa od stalingradzkiej.
Straty: ZSRR – ok. 770 tys. (180 tys. zabitych/zaginionych, 590 tys. rannych); III Rzesza – ok. 300 tys. zabitych (250 tys. rannych, 120 tys.-160 tys. wziętych do niewoli, w tym ponad 30 generałów).
• Lądowanie w Normandii i bitwa o Normandię. Francja. 6 czerwca – 29 sierpnia 1944 (85 dni)
Największa operacja desantowa w historii (operacja Overlord). Większy mógł być tylko desant na macierzyste wyspy Japonii, do którego nie doszło za sprawą atomowego zniszczenia Hiroszimy i Nagasaki. Overlord rozpoczęła wyzwolenie Europy Zachodniej spod okupacji nazistowskiej. 6 czerwca 1944 r. (D-Day) siły alianckie pod dowództwem naczelnego dowódcy generała Dwighta Davida Eisenhowera wylądowały na pięciu plażach Normandii (Utah, Omaha, Gold, Juno, Sword). Operacji towarzyszyło (nieco wcześniejsze) lądowanie 23 400 spadochroniarzy. Do końca czerwca w Normandii było już 850 tys. alianckich żołnierzy. W sierpniu alianci przełamali obronę niemiecką w bitwie o kieszeń Falaise (90 tys. zabitych Niemców) i wyzwolili Paryż 25 sierpnia. Operacja otworzyła drugi front na zachodzie Europy i przyspieszyła klęskę III Rzeszy.
Straty: alianci – prawie 210 tys. (36,9 tys. zabitych, ok. 179 tys. rannych i 19,2 tys. zaginionych – na lądzie); Niemcy – ok. 240 tys. zabitych (ok. 210 tys. rannych); zginęło ok. 20 tys. francuskich cywilów.
• Bitwa o Berlin. III Rzesza. 16 kwietnia - 2 maja 1945 (17 dni)
Wydarzenie dość dobrze znane, nawet nieobeznanym w historii II WŚ. Była to ostatnia wielka bitwa II WŚ w Europie. Armia Czerwona pod dowództwem marszałków Grigorija Żukowa (1. Front Białoruski) i Iwana Koniewa (1. Front Ukraiński) zaatakowała Berlin z trzech kierunków.
Do Berlińskiej Strategicznej Operacji Ofensywnej Sowieci wystawili ponad 2,5 mln żołnierzy, 6250 czołgów i 7500 samolotów. Wehrmacht, Volkssturm, SS i Hitlerjugend desperacko bronili miasta w zaciekłych walkach ulicznych dom po domu. Niemcy do obrony Berlina wystawili w sumie do miliona osób, przy czym w tej liczbie mieściło się góra 200 tys. żołnierzy. Kluczowymi punktami tej operacji były bitwa o Wzgórza Seelow (16-19 kwietnia) i zdobycie Reichstagu. 30 kwietnia Adolf Hitler i Eva Braun popełnili samobójstwo w Führerbunkrze. 2 maja Berlin skapitulował. Bitwa zakończyła wojnę w Europie – 8 maja. Niemcy podpisały bezwarunkową kapitulację.
Straty: radzieckie – 81 116 zabitych/zaginionych, 280 251 rannych/chorych. Niemcy: ok. 100 tys. zabitych, 220 tys. rannych. Zginęło 125 tys. cywilów.
W II WŚ zginęło od ok. 21 do 25 mln żołnierzy. Znacznie więcej cywilów straciło życie w tym globalnym konflikcie: szacuje się, że od 40 do 65 mln. W tym materiale skoncentrowałem się na wydarzeniach zaszłych na europejskim teatrze działań. W innych częściach świata krew lała się strumieniami i pola chwały były pokryte tysiącami trupów. W bitwie o Okinawę (1 kwietnia – 21 czerwca 1945) poległo ok. 14 tys. amerykańskich żołnierzy i ponad 100 tys. japońskich. Zginęła jedna czwarta ludności wyspy (ok. 120 tys.).
Już parę lat po jej zakończeniu II WŚ skończył się globalny pokój. Doszło do wielu wojen o charakterze lokalnym. I wielu bitew. Jedna one pozostawiały po sobie setek tysięcy poległych na polu chwały. Za to cywilów one nie oszczędzały. I o tym warto pamiętać. Nie tylko 1 czy 2 listopada...
Polecany artykuł:
Podcasty
Playlisty tematyczne
