Pokojowa Nagroda Nobla. Medal, dyplom i czek i trwały wpis w historii

• Najmłodsza laureatka: 17-letnia Malala Yousafzai; najstarszy: 86-letni Józef Rotblat.

• Jedynym laureatem, który odmówił przyjęcia PKN, był wietnamski generał Le Duc Tho.

• Najwięcej, bo 376 kandydatur (228 osób i 148 organizacji), zgłoszono do PKN w 2016 r.

• Dotychczas PKN wyróżniono 19 kobiet.

Dlaczego w stolicy Norwegii, a nie w Szwecji?

Dlaczego nie w ojczyźnie fundatora Alfreda Nobla, wynalazcy dynamitu? Na przełomie XIX/XX w. Szwecja była w unii z Norwegią, a norweski parlament mocno popierał międzynarodowe idee pokojowe. 26 kwietnia 1897 r. norweski parlament oficjalnie przyjął na siebie zadanie wybierania pięcioosobowego Norweskiego Komitetu Noblowskiego odpowiedzialnego za przyznawanie PKN. Pierwszy skład wybrano w tym samym roku. A w pierwszym roku XX w. ów Komitet przyznał pierwszą Pokojową Nagrodę Nobla.

Sama w sobie PKN ma niewymierną wartość. Jest jednym z najbardziej cenionych na świecie wyróżnień za wybitne osiągnięcia. Materializuje się w pięknym, złotym medalu (196 gramów 18-karatowego złota), kaligrafowanym dyplomie i finansowym bonusie. Od 2023 r. czek opiewa na 11 mln koron szwedzkich. Dziś to ok. 4,296 mln PLN.

Historia wiekopomnego dzieła fundatora jest długa i pasjonująca, to scenariusz na dobry, wartki film fabularny. Może ktoś coś takiego kiedyś nakręci. Teraz zachęcamy do zapoznania się z listą laureatów PKN. Wiele nazwisk może zaskoczyć. PKN często budzi kontrowersje – więcej niż pozostałe nagrody Nobla. Jednym z głównych powodów jest fakt, że wielu laureatów to współcześni, kontrowersyjni politycy.

Laureaci Pokojowej Nagrody Nobla w latach 1901 – 1920

• 1901 — szwajcarski filantrop, współzałożyciel Czerwonego Krzyża Henry Dunant i francuski polityk, założyciel pierwszego towarzystwa pokojowego we Francji Frederic Passy.

• 1902 — szwajcarski publicysta i działacz polityczny, honorowy sekretarz Międzynarodowego Stałego Biura Pokoju w Bernie Elie Ducommun oraz szwajcarski polityk, sekretarz generalny Unii Międzyparlamentarnej Albert Gobat.

• 1903 — członek brytyjskiego parlamentu, sekretarz Międzynarodowej Ligi Arbitrażu Randal Cremer.

• 1904 — Instytut Prawa Międzynarodowego, za wysiłki na rzecz budowy pokojowych więzi pomiędzy narodami oraz stworzenia bardziej humanitarnych praw wojennych.

• 1905 — austriacka pisarka i dziennikarka, honorowa przewodnicząca Międzynarodowego Stałego Biura Pokoju Bertha von Suttner.

• 1906 — prezydent USA Theodore Roosevelt za rolę w zakończeniu wojny japońsko-rosyjskiej.

• 1907 — włoski polityk Ernesto Teodoro Moneta, przewodniczący Lombardzkiej Ligi Pokoju, nagrodzony za pracę na rzecz pojednania włosko-francuskiego, oraz francuski prawnik Louis Renault, wyróżniony za „decydujący wpływ” na wyniki konferencji w Hadze i Genewie.

• 1908 — szwedzki polityk Klas Pontus Arnoldson, założyciel Szwedzkiej Ligi Pokoju i Arbitrażu oraz duński parlamentarzysta Fredrik Bajer, honorowy przewodniczący Międzynarodowego Stałego Biura Pokoju.

• 1909 — belgijski polityk Auguste Beernaert, członek Stałego Trybunału Arbitrażowego w Hadze oraz francuski polityk Paul Henri d'Estournelles de Constant, założyciel francuskiej grupy parlamentarnej ds. dobrowolnego arbitrażu.

• 1910 — Międzynarodowe Stałe Biuro Pokoju za odgrywanie roli łącznika pomiędzy działaczami pokojowymi w różnych krajach.

• 1911 — holenderski prawnik i dyplomata Tobias Asser, inicjator Konferencji nt. Prawa Prywatnego Międzynarodowego oraz austriacki dziennikarz Alfred Fried, założyciel pisma poświęconego tematyce pokojowej.

• 1912 — amerykański polityk Elihu Root, inicjator traktatów arbitrażowych pomiędzy USA a innymi państwami.

• 1913 — belgijski senator Henri La Fontaine, przewodniczący Międzynarodowego Stałego Biura Pokoju.

• 1914-1916 – nagrody nie przyznano

• 1917 — Międzynarodowy Komitet Czerwonego Krzyża, za opiekę nad rannymi żołnierzami, jeńcami wojennymi i ich rodzinami.

• 1918 – nagrody nie przyznano.

• 1919 — prezydent USA Woodrow Wilson, założyciel Ligi Narodów.

1920 — francuski senator Leon Bourgeois, przewodniczący Rady Ligi Narodów.

Laureaci Pokojowej Nagrody Nobla w latach 1921 – 1945

• 1921 — premier Szwecji Hjalmar Branting, delegat w Radzie Ligi Narodów, oraz norweski polityk Christian Lange, sekretarz generalny Unii Międzyparlamentarnej, za rozwijanie organizacji międzynarodowych.

• 1922 — norweski naukowiec Fridtjof Nansen, twórca dokumentów tożsamości dla uchodźców, Wysoki Komisarz Ligi Narodów ds. Uchodźców.

• 1923-1924 – nagrody nie przyznano.

• 1925 — szef brytyjskiej dyplomacji Austen Chamberlain za rolę w tworzeniu traktatów lokarneńskich oraz wiceprezydent USA Charles G. Dawes za stworzenie Planu Dawesa dotyczącego niemieckich reparacji wojennych po I wojnie światowej.

• 1926 — Aristide Briand, szef MSZ Francji oraz Gustav Stresemann, szef MSZ Niemiec, współtwórcy traktatów lokarneńskich.

• 1927 — Ferdinand Buisson, francuski polityk, założyciel Ligi Praw Człowieka oraz Ludwig Quidde, członek niemieckiego parlamentu, uczestnik konferencji pokojowych.

• 1928 – nagrody nie przyznano.

• 1929 — amerykański polityk Frank B. Kellogg, współtwórca Paktu Brianda-Kellogga, znanego jako traktat o wyrzeczeniu się wojny.

• 1930 — szwedzki arcybiskup luterański Nathan Soderblom, lider ruchu ekumenicznego, za promowanie jedności chrześcijańskiej i pokoju pomiędzy narodami.

• 1931 — amerykańska socjolog Jane Addams, założycielka Międzynarodowej Ligi Kobiet na rzecz Pokoju i Wolności oraz Nicholas Murray Butler, rektor Columbia University, zwolennik Paktu Brianda-Kellogga.

• 1932 — nagrody nie przyznano.

• 1933 — brytyjski pisarz Norman Angell, członek komitetu wykonawczego Ligi Narodów.

• 1934 — brytyjski polityk Arthur Henderson, za pracę jako przewodniczący Konferencji Rozbrojeniowej Ligi Narodów.

• 1935 — niemiecki dziennikarz i pacyfista Carl von Ossietzky.

• 1936 — szef argentyńskiej dyplomacji Carlos Saavedra Lamas, przewodniczący Ligi Narodów, wyróżniony m.in. za mediację w konflikcie paragwajsko-boliwijskim.

• 1937 — brytyjski pisarz i polityk Robert Cecil za wkład w pracę Ligi Narodów, rozbrojenie i pokój.

• 1938 — Międzynarodowe Nansenowskie Biuro ds. Uchodźców, za kontynuacje pracy Nansena na rzecz uchodźców

• 1939-1943 – nagrody nie przyznano.

• 1944 — Międzynarodowy Komitet Czerwonego Krzyża za pracę wykonaną w czasie wojny na rzecz ludzkości.

• 1945 — amerykański polityk Cordell Hull za wkład w powołanie ONZ.

Laureaci Pokojowej Nagrody Nobla w latach 1946 – 1967

• 1946 — John R. Mott, przewodniczący Związku Chrześcijańskiej Młodzieży Męskiej (YMCA) w USA oraz Emily Greene Balch, amerykańska naukowiec, honorowa przewodnicząca Międzynarodowej Ligi Kobiet na rzecz Pokoju i Wolności.

• 1947 — Friends Service Council i American Friends Service Committee, organizacje pokojowe prowadzone przez kwakrów.

• 1948 – nagrody nie przyznano.

• 1949 — szkocki naukowiec i polityk John Boyd Orr, dyrektor generalny Organizacji Narodów Zjednoczonych ds. Wyżywienia i Rolnictwa (FAO), za wysiłki na rzecz eliminacji głodu.

• 1950 — amerykański politolog i dyplomata Ralph Bunche, za mediację w konflikcie arabsko-izraelskim w latach 1948-1949.

• 1951 — francuski działacz związkowy Leon Jouhaux, członek zarządu Międzynarodowej Organizacji Pracy (ILO).

• 1952 — francusko-niemiecki misjonarz i lekarz Albert Schweitzer, współzałożyciel szpitala Lambarene w Gabonie.

• 1953 — George C. Marshall, amerykański wojskowy i polityk, przewodniczący Amerykańskiego Czerwonego Krzyża, pomysłodawca Planu Marshalla.

• 1954 — Biuro Wysokiego Komisarza Narodów Zjednoczonych ds. Uchodźców.

• 1955-1956 — nagrody nie przyznano.

• 1957 — kanadyjski polityk Lester Bowles Pearson, przewodniczący 7. sesji Zgromadzenia Ogólnego ONZ, za rolę w wysłaniu sił pokojowych ONZ w czasie kryzysu sueskiego.

• 1958 — belgijski zakonnik Georges Pire, założyciel organizacji pomagającej uchodźcom.

• 1959 — brytyjski polityk Philip Noel-Baker za pracę na rzecz rozbrojenia i pokoju.

• 1960 — południowoafrykański działacz społeczny Albert Lutuli, przewodniczący Afrykańskiego Kongresu Narodowego, za pokojowy sprzeciw wobec apartheidu.

• 1961 — szwedzki polityk Dag Hammarskjold, sekretarz generalny ONZ.

• 1962 — amerykański fizyk i chemik Linus Pauling za wysiłki na rzecz rozbrojenia oraz sprzeciw wobec broni masowego rażenia.

• 1963 — Międzynarodowy Komitet Czerwonego Krzyża oraz Liga Stowarzyszeń Czerwonego Krzyża (obecnie Międzynarodowa Federacja Stowarzyszeń Czerwonego Krzyża i Czerwonego Półksiężyca) za promowanie zasad Konwencji genewskiej i współpracę z ONZ.

• 1964 — amerykański działacz społeczny Martin Luther King Jr., za pokojową walkę o prawa Afroamerykanów.

• 1965 — Fundusz Narodów Zjednoczonych na rzecz Dzieci (UNICEF) za budowanie solidarności między krajami oraz niwelowanie różnic pomiędzy państwami bogatymi a biednymi.

• 1966-1967 – nagrody nie przyznano.

Laureaci Pokojowej Nagrody Nobla w latach 1968 – 1988

• 1968 — francuski polityk i prawnik Rene Cassin, przewodniczący Europejskiego Trybunału Praw Człowieka.

• 1969 - Międzynarodowa Organizacja Pracy (ILO), za tworzenie międzynarodowych praw regulujących warunki pracy.

• 1970 — amerykański agronom Norman Borlaug, twórca wysokoplennych odmian pszenicy i inicjator zielonej rewolucji.

1971 — kanclerz RFN Willy Brandt za pojednawczą politykę wobec Bloku Wschodniego.

• 1972 — nagrody nie przyznano.

• 1973 — amerykański polityk i dyplomata Henry Kissinger oraz wietnamski polityk, wojskowy i dyplomata Le Duc Tho za negocjacje w czasie wojny amerykańsko-wietnamskiej; Le Duc Tho jako jedyny laureat w historii nie przyjął nagrody.

• 1974 — irlandzki polityk Seán MacBride, jeden z założycieli Amnesty International, oraz były premier Japonii Eisaku Sato, wyróżniony za wkład na rzecz pokoju na Pacyfiku oraz podpisanie Układu o nierozprzestrzenianiu broni jądrowej.

• 1975 — rosyjski fizyk jądrowy Andriej Sacharow za działalność na rzecz praw człowieka w ZSRR oraz rozbrojenia i współpracy międzynarodowej.

1976 — Elizabeth Williams i Mairead Corrigan, założycielki Północnoirlandzkiego Ruchu Pokoju (obecnie znanego jako Wspólnota Ludzi Pokoju), za pracę na rzecz rozwiązania konfliktu w Irlandii Północnej.

• 1977 — Amnesty International, za obronę praw człowieka na całym świecie.

• 1978 — prezydent Egiptu Anwar al-Sadat premier Izraela Menachem Begin za Porozumienie z Camp David, które doprowadziło do zawarcia traktatu pokojowego pomiędzy tymi krajami.

Laureaci Pokojowej Nagrody Nobla w latach 1989 – 2000

• 1979 — Matka Teresa z Kalkuty, albańska zakonnica, założycielka Zgromadzenia Sióstr Misjonarek Miłości, za pomoc cierpiącym.

• 1980 — argentyński architekt, artysta i działacz społeczny Adolfo Perez Esquivel za pracę na rzecz praw człowieka w Argentynie w czasie dyktatury wojskowej.

• 1981 — Biuro Wysokiego Komisarza Narodów Zjednoczonych ds. Uchodźców.

• 1982 — szwedzka polityczka i pisarka Alva Myrdal oraz meksykański polityk i dyplomata Alfonso García Robles za pracę na rzecz rozbrojenia i stref bezatomowych.

• 1983 — Lech Wałęsa, przywódca „Solidarności”, za „pokojową walkę o wolne związki zawodowe i prawa człowieka w Polsce”.

• 1984 — południowoafrykański biskup anglikański Desmond Tutu za pokojową walkę przeciwko polityce apartheidu w RPA.

• 1985 — Lekarze przeciw Wojnie Nuklearnej (IPPNW), międzynarodowe stowarzyszenie organizacji medycznych sprzeciwiających się broni jądrowej.

• 1986 — amerykański pisarz i dziennikarz żydowskiego pochodzenia Elie Wiesel, przewodniczący Prezydenckiej Komisji ds. Holokaustu.

• 1987 — prezydent Kostaryki Oscar Arias Sanchez, twórca planu pokojowego dla Ameryki Środkowej.

• 1988 — Siły Pokojowe ONZ za „zapobieganie starciom zbrojnym i tworzenie warunków do negocjacji”.

• 1989 — Dalajlama XIV (Tenzin Gjaco), duchowy przywódca buddyzmu tybetańskiego i szef tybetańskiego rządu na uchodźstwie.

• 1990 — Michaił Gorbaczow, radziecki polityk, sekretarz generalny KC KPZR, prezydent ZSRR, za „wiodącą rolę, jaką odegrał w radykalnych zmianach w relacjach Wschód-Zachód”.

• 1991 — birmańska polityczka i działaczka demokratyczna, wieloletnia opozycjonistka Aung San Suu Kyi.

• 1992 — gwatemalska działaczka demokratyczna i obrończyni praw Indian Rigoberta Menchu Tum.

• 1993 — Nelson Mandela, przywódca Afrykańskiego Kongresu Narodowego, i prezydent RPA Frederik Willem de Klerk, za wkład w pokojowe obalenie polityki apartheidu

• 1994 — Jasir Arafat, przywódca Organizacji Wyzwolenia Palestyny, oraz Szimon Peres i Icchak Rabin, premierzy Izraela, za wysiłki na rzecz pokoju na Bliskim Wschodzie.

• 1995 — Ruch naukowców Pugwash, działający na rzecz rozbrojenia jądrowego, oraz jego założyciel, polsko-brytyjski fizyk Józef (Joseph) Rotblat.

• 1996 — timorski biskup katolicki Carlos Filipe Ximenes Belo oraz timorski polityk Jose Ramos-Horta, za pracę na rzecz pokojowego rozwiązania konfliktu w Timorze Wschodnim.

• 1997 — Międzynarodowa Kampania na rzecz Zakazu Min Przeciwpiechotnych oraz jej koordynatorka Jody Williams z USA.

• 1998 — północnoirlandzcy politycy John Hume i David Trimble, architekci porozumienia wielkopiątkowego, które w dużej mierze zakończyło konflikt w Irlandii Północnej.

• 1999 — Lekarze bez Granic (MSF), „w uznaniu pionierskiej pracy humanitarnej na kilku kontynentach”.

• 2000 — prezydent Korei Południowej Kim Dae Dzung za pracę na rzecz demokracji i pokoju w Azji Wschodniej oraz pojednania z Koreą Północną.

Laureaci Pokojowej Nagrody Nobla w latach 2001 – 2025

• 2001 — ONZ i jej sekretarz generalny Kofi Annan, ghański dyplomata, za pracę na rzecz „lepiej zorganizowanego, bardziej pokojowego świata”.

• 2002 — Jimmy Carter, były prezydent USA, za promowanie pokojowych rozwiązań konfliktów międzynarodowych, demokracji i praw człowieka.

• 2003 — irańska działaczka społeczna Szirin Ebadi za wysiłki na rzecz demokracji i praw człowieka, szczególnie praw kobiet i dzieci.

• 2004 — kenijska działaczka feministyczna i ekologiczna Wangari Maathai za wkład w „zrównoważony rozwój, demokrację i pokój”.

• 2005 — Międzynarodowa Agencja Energii Atomowej (MAEA) i jej dyrektor, egipski polityk Muhammad el-Baradei, za zapobieganie używaniu energii jądrowej do celów wojskowych.

• 2006 — Grameen Bank i jego założyciel, bengalski ekonomista Muhammad Yunus, twórca koncepcji mikrokredytu, określany jako „bankier biednych”.

• 2007 — Międzyrządowy Zespół ds. Zmian Klimatu oraz były wiceprezydent USA Al Gore za upowszechnianie wiedzy na temat zmian klimatu wywołanych przez człowieka.

• 2008 — były prezydent Finlandii Martti Ahtisaari, za wysiłki mediacyjne w konfliktach międzynarodowych.

• 2009 — prezydent USA Barack Obama za "nadzwyczajny wkład w umocnienie dyplomacji międzynarodowej".

• 2010 — chiński pisarz i dysydent Liu Xiaobo.

• 2011 — prezydent Liberii pani Ellen Johnson-Sirleaf, działaczka z czasów wojny domowej w Liberii Leymah Gbowee i jemeńska działaczka demokratyczna Tawakkul Karman.

• 2012 — Unia Europejska za to, że „od ponad 60 lat przyczynia się do promowania pokoju i pojednania, demokracji i praw człowieka w Europie”.

• 2013 — Organizacja ds. Zakazu Broni Chemicznej (OPCW) za „intensywne wysiłki” w celu wyeliminowania arsenałów chemicznych na świecie. W chwili przyznania nagrody inspektorzy OPCW prowadzili misję mającą na celu zniszczenie arsenału chemicznego w pogrążonej w wojnie domowej Syrii.

• 2014 — działacz na rzecz praw dzieci w Indiach Kailash Satyarthi i 17-letnia wówczas Pakistanka Malala Yousafzai, walcząca o prawa dziewcząt do edukacji w krajach islamskich, która za głoszenie swoich poglądów została postrzelona przez talibów. Pakistanka została najmłodszą laureatką Pokojowej Nagrody Nobla.

• 2015 — Tunezyjski Kwartet na rzecz Dialogu Narodowego, sojusz czterech organizacji, zrzeszającej przedstawicieli środowisk prawniczych, przemysłowych, związkowych i obrońców praw człowieka, za „wkład w tworzenie pluralistycznej demokracji w Tunezji w następstwie jaśminowej rewolucji z 2011 roku”.

• 2016 — prezydent Kolumbii Juan Manuel Santos (2010-2018) za działania na rzecz zakończenia ponad 50-letniej wojny domowej w swoim kraju z partyzantką Rewolucyjne Siły Zbrojne Kolumbii (FARC).

• 2017 — Międzynarodowa Kampania na rzecz Zniesienia Broni Nuklearnej (ICAN), koalicja 450 organizacji pozarządowych z ponad 100 państw, założona w 2007 roku w Melbourne, z główną siedzibą w Genewie.

• 2018 — ginekolog Denis Mukwege z Demokratycznej Republiki Konga i pochodząca z Iraku jazydzka działaczka Nadia Murad, którzy swoją pracą przyczynili się do uznania przemocy seksualnej za zbrodnię wojenną.

• 2019 — premier Etiopii Abiy Ahmed Ali za zasługi na rzecz procesu pokojowego między swoim krajem a Erytreą.

• 2020 — Światowy Program Żywnościowy (WFP), agencja ONZ, wyróżniona za zwalczanie głodu i zapobieganie wykorzystywaniu go jako broni w konfliktach.

• 2021 — dziennikarze Maria Ressa z Filipin i Dmitrij Muratow z Rosji za obronę wolności słowa.

• 2022 – białoruski opozycjonista i więzień polityczny, założyciel organizacji praw człowieka Wiasna Aleś Bialacki, rosyjska organizacja badająca zbrodnie stalinowskie Memoriał i ukraińskie Centrum Wolności Obywatelskich.

• 2023 — irańska fizyczka, obrończyni praw kobiet i praw człowieka Narges Mohammadi, więziona w Iranie.

• 2024 — japońska Konfederacja Organizacji Ofiar Bomb Atomowej i Wodorowej (Nihon Hodankyo) za wysiłki na rzecz eliminacji broni jądrowej.

• 2025 — z pewnością nie otrzyma(ł) Pokojowej Nagrody Nobla Donald Trump, prezydent USA.