• Rebelia An Lushana (755–763) – ok. 13 mln ofiar, wyniszczenie dynastii Tang i początek jej upadku.
• Wojny napoleońskie (1803–1815) – ok. 6,5 mln ofiar, całkowite przekształcenie mapy politycznej Europy.
• Powstanie Tajpingów (1850–1864) – 20–30 mln ofiar, największa wojna domowa w historii Chin, upadek południowych prowincji.
• I wojna światowa (1914–1918) – ok. 20 mln ofiar, upadek czterech imperiów i początek nowego porządku w Europie.
• II wojna światowa (1939–1945) – 70–85 mln ofiar, największy konflikt w dziejach, ogólnoświatowe skutki polityczne i społeczne.
Od rekonkwisty na Półwyspie Iberyjskim po wojny Timura Chromego
W przeglądzie „wojna i śmierć” pominąłem czasy starożytne. Doszło w nich tylko do paru wojen, których liczba ofiar przekroczyła milion. Potem nastały czasy wzrostu populacji i systematycznej realizacji polityki innymi środkami. To zaczynamy (chronologicznie)…
Rekonkwista (711–1492) to odbijanie z władztwa muzułmańskiego Półwyspu Iberyjskiego przez hiszpańskie i portugalskie państwa chrześcijańskie. Ofiar: do 13 000 000.
Bunt generała Ana Lushana (755–763) przeciwko cesarzowi dynastii Tang. Ofiar: do 3 000 000.
Kolejna wiekowa wojna, czyli wyprawy krzyżowe (1095–1291), rozpoczęte przez Bizancjum przeciwko tureckiemu Imperium Seldżuków, pod władaniem którego była Ziemia Święta i Bliski Wschód. Różne dane statystyczne. Powyżej miliona ofiar – to te minimalne.
Do 40 000 000 rozstało się z życie skutkiem wojen prowadzonych przez Imperium Mongolskie (1206–1368) w Azji i Europie. Liczby nie obejmują ofiar (do 200 mln zmarłych) tzw. czarnej śmierci (czyli dżumy), która to choroba powiązana była z ekspansją Mongołów. Bilans ofiar wojny stuletniej, która trwała (z przerwami) nieco ponad wiek (1337–1453) między Anglią a Francją, to (do) 3 500 000.
Ciąg dalszy ekspansji militarnej Mongołów, prowadzonej tym razem w Azji i pod przywództwem Timura Chromego, znanego bardziej jako Tamerlana w latach 1370–1405. Szacuje się, że przyniosły śmierć dla co najmniej 20 000 000 ludzi.
Europejczycy „odkrywają” Amerykę i mordują miliony Indian
W XVI w. Europejczycy rozpoczynają obdarzać cywilizacją chrześcijańską kontynenty amerykańskie. Epoka wielkich odkryć geograficznych (odkryć – z europejskiego punktu widzenia) i wielkich rzezi ludzi innej rasy i innych cywilizacji. Efekt?
Hiszpanie niszczą państwo Azteków. Europejczycy opanowują dzisiejszy Meksyk (1519–1632). Skutkiem tej ekspansji zginęło do 24 300 000 autochtonów.
Mniej więcej w tym samym czasie (1519–1595) Hiszpanie podbijają Jukatan i miasta-państwa Majów, co skutkuje śmiercią do 1 460 000 tubylców.
Za kontakt (1533–1572) z Europejczykami zapłaciło życiem do 8 400 000 Indian państwa inkaskiego. Wśród ofiar konkwisty uwzględnia się nie tylko zabitych, wymordowanych i zagłodzonych, ale także zmarłych wskutek chorób przywleczonych (często świadomie, w charakterze swego rodzaju broni biologicznej) przez Hiszpanów.
Tak Europejczycy wyrzynali się za Boga i w Jego imię
Ofiar: do 4 000 000. To bilans wojen religijnych we Francji (1562–1598) między katolikami a protestantami.
Ofiar: do 25 000 000 – podbój Chin przez Mandżurów (1616–1683) skutkujący upadkiem dynastii Ming (jej cesarze rządzili przez trzy wieki) i nastaniem dynastii Qing, ostatniej w historii imperialnych Chin (zakończyła żywot w 1912 r.).
Wracamy do Europy: wojna trzydziestoletnia (1618–1648) między sojuszem państw protestanckich a katolicką Austrią i Hiszpanią będącymi pod władztwem dynastii Habsburgów skutkowała (do) 12 000 000 ofiar.
3 800 000 istnienń zabrała wojna (szósta w kolejności) polsko-szwedzka zwana Potopem (1655–1660). To była wojna w historii Polski najbardziej dla niej niszcząca (w sensie strat materialnych).
Gdy wojny stają się globalnymi rzeziami
Ofiar: do 5 000 000. Tyle pochłonęła wojna Mogołów i Marathów (1658–1707) prowadzona na terytorium dzisiejszych Indii i Bangladeszu.
Wojna o sukcesję hiszpańską (1701–1714) i władzę nad imperium hiszpańskim kosztowała do 1 250 000 istnień i toczona była między dwoma tzw. Wielkimi Sojuszami. Pierwszy to hiszpańsko-francuski. Drugi – austriacko-holendersko-brytyjski. Wojna była prowadzona także na terytoriach zamorskich w obu Amerykach, Azji i Afryce. Można więc stwierdzić, że w tym sensie była to wojna światowa (pierwszym o tak szerokim zakresie terytorialnym był średniowieczny podbój mongolski).
Wojna siedmioletnia (1756–1763) to kolejny konflikt globalny między Wielką Brytanią a Francją (oraz ich sojusznikami); ofiar: do 1 400 000.
Jak stwierdził teoretyk wojskowości Carl von Clausewitz: pokój to czas między dwoma wojnami. Następna globalna wojna (1803–1815) prowadzona była przez Francję przeciwko europejskiej koalicji z Wielką Brytanią, Prusami i Rosją na czele. To tzw. wojny napoleońskie. Skutkowały (do) 7 000 000 ofiar.
Wiek XX wiekiem rzezi i prowadzenia polityki innymi środkami
Teraz przechodzimy do historii (względnie) najnowszej. Charakter poniekąd (anty)religijnej wojny domowej miała meksykańska rewolucja (1910–1920); do 3 000 000 ofiar.
I wojna światowa (1914–1918) i wszystko jasne: 17 000 000 ofiar (plus 50 mln zabitych przez pandemię grypy hiszpanki).
Do 9 000 000 ofiar pochłonęła rosyjska wojna domowa z wpisaną w jej okres rewolucją październikową (1917–1922). Powstałe w jej wyniku państwo radzieckie w następnych latach zabije jeszcze więcej (nie tylko) własnych obywateli.
Chińska wojna domowa (1927–1949) była prowadzona obok wojny chińsko-japońskiej (1937–1945). Bilans pierwszej z nich: do 11 690 000 ofiar. Drugiej – do 25 000 000. Ta ostatnia jest jednym z elementów II wojny światowej, najbardziej krwawej i śmiercionośnej w historii ludzkości: 80 000 000 ofiar.
Wojna koreańska (1950–1953): do 4 000 000 ofiar.
Wojna algierska (z Francją) – do 1 500 000.
Kolejny konflikt w Azji: wojna wietnamska (1955–1975), zwana drugą (pierwsza wyzwoleńcza prowadzona była z Francuzami). Wlicza się do niej ofiary działań wojennych także na terenie Kambodży i Laosu. W tych wojnach życie straciło do 4 300 000.
Do 3 600 000 ofiar kosztowała wywalczona (w 1971 r.) niepodległość Bangladeszu (Wschodniego Pakistanu).
Komuniści w Etiopii zbudowali swoją władzę wieloletnią wojną (1974–1991), co kosztowało życie do 1 500 000 ludzi.
W wojnach prowadzonych w Afganistanie od 1978 r. mogło zginąć do 2 500 000 osób, od noworodków po wiekowych.
W wojnie domowej w Sudanie (1983–2005), zakończonej powstaniem Sudanu Południowego, po stronie rządowej i rebelianckiej zginęło do 2 000 000 ludzi.
Ile istnień pochłonęła wojna na Ukrainie? O tym dowiemy się, gdy się ona skończy. Nie ma jednak widoków na to, by czas wojen, jako taki, skończył się. Wszystko w tej materii jest jeszcze przed ludzkością...
