Strefa buforowa przy granicy z Białorusią, wprowadzona pierwotnie 13 czerwca 2024 roku, została ponownie przedłużona o kolejne 90 dni, wchodząc w życie 5 grudnia. To działanie ma na celu ograniczenie niekontrolowanego przepływu migrantów i zapewnienie bezpieczeństwa na wschodniej flance Unii Europejskiej. Jak informuje Komenda Główna Straży Granicznej, od 1 stycznia do 29 grudnia 2025 roku odnotowano ponad 29,6 tys. prób nielegalnego przekroczenia granicy polsko-białoruskiej. W analogicznym okresie 2024 roku było to ponad 30,4 tys. prób, co wskazuje na utrzymujący się, choć nieznacznie zmniejszony, poziom presji migracyjnej.
Obecnie strefa objęta zakazem przebywania rozciąga się na odcinek granicy o długości 78,29 km, obejmując tereny placówek Straży Granicznej w Michałowie, Narewce, Białowieży, Dubiczach Cerkiewnych i Czeremsze. Jej szerokość jest zróżnicowana – na odcinku 59,24 km wynosi 200 m od linii granicy państwowej, natomiast w rejonie rezerwatów przyrody, na długości 15,26 km, rozszerza się do około 2 km. Najszerszy odcinek, liczący około 3,79 km, sięga nawet 4 km w głąb kraju. Ważne jest, że obszar strefy buforowej nie obejmuje miejscowości ani szlaków turystycznych, co ma minimalizować uciążliwości dla lokalnej społeczności, turystów i przedsiębiorców. Przepisy ustawy o ochronie granicy państwowej precyzują również katalog osób wyłączonych z zakazu, takich jak mieszkańcy, osoby prowadzące działalność gospodarczą czy uczące się na tym obszarze. W uzasadnionych przypadkach komendant placówki Straży Granicznej może zezwolić na przebywanie w strefie innym osobom.
Ograniczenia w ochronie międzynarodowej: Kontrowersje i wyjątki
W celu skuteczniejszej walki z instrumentalizacją migracji, 27 marca wprowadzono rozporządzenie czasowo ograniczające prawo do złożenia wniosku o udzielenie ochrony międzynarodowej na granicy z Białorusią. Początkowo obowiązywało ono przez 60 dni, jednak za zgodą Sejmu zostało kilkukrotnie przedłużone przez Radę Ministrów, ostatni raz 22 listopada.
Mimo tych ograniczeń, Straż Graniczna nadal przyjmuje wnioski od tzw. grup wrażliwych. Należą do nich małoletni bez opieki, kobiety ciężarne oraz osoby wymagające szczególnego traktowania ze względu na wiek lub stan zdrowia. Wyjątek dotyczy również sytuacji, gdy Straż Graniczna uzna, że cudzoziemiec jest zagrożony rzeczywistym ryzykiem doznania poważnej krzywdy w państwie, z którego bezpośrednio przybył do Polski. Jak podała Straż Graniczna,
„Od 27 marca 2025 r. do 28 grudnia 2025 r. nie przyjęto wniosków o udzielenie ochrony międzynarodowej od ponad 420 cudzoziemców. Jednocześnie przyjęto wnioski o udzielenie ochrony międzynarodowej od ponad 70 cudzoziemców z grup wrażliwych, w tym głównie ze względu na stan zdrowia lub wiek cudzoziemca oraz ciężarność kobiety”.
Rozporządzenie to spotkało się ze zdecydowanym protestem organizacji pozarządowych i fundacji zajmujących się prawami człowieka i pomocą uchodźcom. W ich ocenie, przepisy są niezgodne z Konstytucją RP, w szczególności z art. 56 ust. 2, który gwarantuje cudzoziemcom możliwość ubiegania się o status uchodźcy, a także ze zobowiązaniami międzynarodowymi, takimi jak konwencja dotycząca statusu uchodźców z 1951 roku.
Kontrole na granicach z Niemcami i Litwą: Reakcja na presję migracyjną
W ramach kompleksowych działań mających na celu powstrzymanie niekontrolowanego przepływu migrantów, rząd podjął również decyzję o wprowadzeniu tymczasowych kontroli na granicach z Niemcami i Litwą. Kontrole te, rozpoczęte 7 lipca, były kilkukrotnie przedłużane, a ostatnie rozporządzenie obowiązujące od 5 października przedłużyło je o pół roku, do 4 kwietnia 2026 roku.
Ministerstwo Spraw Wewnętrznych i Administracji wskazywało, że tymczasowa kontrola graniczna na polsko-niemieckim odcinku jest również podyktowana potrzebą weryfikacji prawnych przesłanek warunkujących ewentualne przyjęcie migrantów od strony niemieckiej, którzy wcześniej wprowadzili kontrole na granicy z Polską w październiku 2023 roku. W początkowych tygodniach obowiązywania kontroli na niektórych odcinkach granicy polsko-niemieckiej pojawiły się osoby związane z Ruchem Obrony Granic powołanym przez Roberta Bąkiewicza, deklarujące „pilnowanie granicy przed osobami próbującymi ją nielegalnie przekroczyć”.
Straż Graniczna informuje, że od 7 lipca do 29 grudnia skontrolowano ponad 2,2 mln osób i około 1,1 mln pojazdów. Funkcjonariusze Nadodrzańskiego i Morskiego Oddziału Straży Granicznej przeprowadzili kontrole w województwach dolnośląskim, lubuskim i zachodniopomorskim, obejmując łącznie ponad 1,3 mln osób i prawie 620 tys. pojazdów. W tym samym okresie na granicy z Litwą, funkcjonariusze Podlaskiego Oddziału Straży Granicznej skontrolowali niemal 970 tys. osób i przeszło 510 tys. środków transportu.
Ponowne otwarcie przejść granicznych z Białorusią: Nadzieja dla regionu
We wrześniu, w związku z agresywnymi manewrami rosyjsko-białoruskimi „Zapad 2025”, rząd podjął decyzję o zamknięciu przejść na granicy polsko-białoruskiej. Zawieszenie ruchu granicznego z Republiką Białorusi, wprowadzone z północy z 11 na 12 września, obowiązywało przez niespełna dwa tygodnie – do 25 września. Obejmowało ono m.in. przejście drogowe Terespol – Brześć dla samochodów osobowych oraz Kukuryki – Kozłowicze dla pojazdów ciężarowych, a także trzy kolejowe przejścia graniczne dla ruchu towarowego.
Dwa miesiące później, 17 listopada, rząd zdecydował się na otwarcie dwóch zamkniętych od kilku lat drogowych przejść granicznych z Białorusią w województwie podlaskim: Bobrowniki – Bierestowica i Kuźnica Białostocka – Bruzgi. Przejście w Kuźnicy było zamknięte od 9 listopada 2021 roku po zamieszkach z udziałem cudzoziemców, natomiast przejście w Bobrownikach od 9 lutego 2023 roku, po skazaniu Andrzeja Poczobuta.
O otwarcie tych przejść od dawna zabiegali przedsiębiorcy z regionu, w tym Porozumienie Polskich Przedsiębiorców Zjednoczony Wschód, oraz podlascy samorządowcy, wskazując na negatywne skutki gospodarcze zamknięcia granicy. Decyzja o otwarciu została podjęta po uszczelnieniu granicy, co było kluczowym warunkiem. Przejście Bobrowniki – Bierestowica zostało otwarte z ograniczeniem dla ruchu towarowego wyłącznie dla pojazdów zarejestrowanych w państwach członkowskich Unii Europejskiej, EFTA i Konfederacji Szwajcarskiej, a także dla ruchu osobowego, w tym autokarów. Przejście graniczne Kuźnica Białostocka – Bruzgi otwarto z ograniczeniem do ruchu osobowego, z wyłączeniem ruchu autobusowego.
MSWiA podkreśliło, że decyzja o otwarciu była możliwa dzięki uszczelnieniu granicy, na której wciąż odnotowywane są masowe próby nielegalnego przedostania się do Polski. To działanie ma na celu zrównoważenie potrzeb gospodarczych regionu z koniecznością utrzymania bezpieczeństwa i kontroli nad granicą.
