W przeglądzie „wojna i śmierć” pominąłem czasy starożytne. Doszło w nich do tylko do paru wojen, których liczba ofiar przekroczyła milion. Potem nastały czasy wzrostu populacji i systematycznej realizacji polityki innymi środkami. To zaczynamy (chronologicznie)…
Hekatomba mongolska
Ofiar: do 7 000 000. Rekonkwista (711-1492) to odbijanie z władztwa muzułmańskiego Półwyspu Iberyjskiego przez hiszpańskie i portugalskie państwa chrześcijańskie. Ofiar: do 13 000 000. Bunt generała Ana Lushana (755-763) przeciwko cesarzowi dynastii Tang. Ofiar: do 3 000 000. Kolejna wiekowa wojna czyli wyprawy krzyżowe (1095-1291) rozpoczęte przez Bizancjum przeciwko tureckiemu Imperium Seldżuków, pod władaniem którego była Ziemia Święta i Bliski Wschód.
Ofiar: do 40 000 000. Skutek wojen prowadzonych przez Imperium Mongolskie (1206-1368) w Azji i Europie. Liczby nie obejmują ofiar (do 200 mln zmarłych) tzw. czarnej śmierci (czyli dżumy), która to choroba powiązana była z ekspansją Mongołów. Ofiar: do 3 500 000. To bilans ofiar wojny stuletniej, która trwała (z przerwami) nieco ponad wiek (1337-1453) między Anglią a Francją. Ofiar: do 20 000 000. Ciąg dalszy ekspansji militarnej Mongołów prowadzonej tym razem w Azji i pod przywództwem Timura Chromego znanego bardziej jako Tamerlana.
Konkwista i mordowanie
W XVI w. Europejczycy rozpoczynają obdarzać cywilizacją chrześcijańską kontynenty amerykańskie. Epoka wielkich odkryć geograficznych (odkryć – z europejskiego punktu widzenia) i wielkich rzezi ludzi innej rasy i innych cywilizacji. Efekt?
Ofiar: do 24 300 000. Hiszpanie niszczą państwo Azteków. Europejczycy opanowują dzisiejszy Meksyk (1519-1632). Mniej więcej w tym samy czasie (1519-1595) Hiszpanie podbijają Jukatan i miasta-państwa Majów, co skutkuje śmiercią do 1 460 000 tuziemców.
Za kontakt (1533-1572) z Europejczykami zapłaciło życiem do 8 400 000 Indian państwa inkaskiego. Wśród ofiar konkwisty uwzględnia się nie tylko zabitych, wymordowanych i zagłodzonych, ale także zmarłych wskutek chorób przywleczonych (często świadomie, w charakterze swego rodzaju broni biologicznej) przez Hiszpanów.
Za Boga i w Jego imię
Ofiar: do 4 000 000. To bilans wojen religijnych we Francji (1562-1598) między katolikami a protestantami. Ofiar: do 25 000 000 - podbój Chin przez Mandżurów (1616-1683) skutkujący upadkiem dynastii Ming (jej cesarze rządzili przez trzy wieki) i nastaniem dynastii Qing, ostatniej w historii imperialnych Chin (zakończyła żywot w 1912 r.).
Wracamy do Europy: wojna trzydziestoletnia (1618-1648) między sojuszem państw protestanckich a katolicką Austrią i Hiszpanią będącymi pod władztwem dynastii Habsburgów skutkowała (do) 12 000 000 ofiar. Cztery razy więcej niż zabrała wojna (szósta w kolejności) polsko-szwedzka zwana Potopem (1655-1660). To była wojna w historii Polski najbardziej dla niej niszcząca (w sensie strat materialnych).
Gdy wojny stają się globalnymi
Ofiar: do 5 000 000. Tyle pochłonęła wojna Mogołów i Marathów (1658-1707) prowadzona na terytorium dzisiejszych Indii i Bangladeszu. Wojna o sukcesję hiszpańską (1701-1714) i władzę nad imperium hiszpańskim kosztowała do 1 250 000 istnień i toczona była między dwoma tzw. Wielkimi Sojuszami. Pierwszy to hiszpańsko-francuski. Drugi – austriacko-holendersko-brytyjski. Wojna była prowadzona także na terytoriach zamorskich w obu Amerykach, Azji i Afryce. Można więc stwierdzić, że w tym sensie była to wojna światowa (pierwszą o tak szerokim zakresie terytorialnym był średniowieczny podbój mongolski).
Wojna siedmioletnia (1756-1763) to kolejny konflikt globalny między Wielką Brytanią a Francją (oraz ich sojusznikami); ofiar: do 1 400 000. Jak stwierdził teoretyk wojskowości Carl von Clausevitz: pokój to czas między dwoma wojnami. Następna globalna wojna (1803-1815) prowadzona była przez Francję przeciwko europejskiej koalicji z Wielką Brytanią, Prusami i Rosją na czele. Skutkowała (do) 7 000 000 ofiar.
Europejczyków średnio interesuje to, że w Afryce tuziemcy wzajemnie się wyrzynają. Mianem Mefkan określa się wojny (1810-1840) etniczne w obszarze dzisiejszej RPA: do 2 000 000 zabitych, zamordowanych, zagłodzonych.
Zapomniane chińskie masakry
I zbliżamy się do wojny, przez którą śmierć mogło ponieść prawie tylu ludzi, ilu przedwcześnie pożegnało się z życiem wskutek II WŚ. Są rozbieżności co do bilansu ofiar. W tym przeglądzie przyjęliśmy podawać liczby maksymalne („do”). Rewolucja Taiping, nie wchodząc w szczegóły, to kolejna wojna domowa w historii Chin. Są szacunki, że życiem przypłaciło ją co najmniej 20 000 000 osób, a maksimum nawet 70 000 000! Do 20 000 000 osób straciło życie w innej chińskiej rewolcie. Chodzi o bunt Tongzhi Hui (1862-1877). Była to wojna w jakiejś mierze religijna, bo toczona z ludem Hui, islamską chińskojęzyczną grupą etniczną.
Wiek XX wiekiem rzezi
Teraz przechodzimy do historii (względnie) najnowszej. Charakter poniekąd (anty)religijnej wojny domowej miała meksykańska rewolucja (1910-1920); do 3 000 000 ofiar.
I wojna światowa (1914-1918) i wszystko jasne: 17 000 000 ofiar (plus 50 mln zabitych przez pandemię grypy hiszpanki). Do 9 000 000 ofiar pochłonęła rosyjska wojna domowa z wpisaną w jej okres rewolucją październikową (1917-1922). Powstałe w jej wyniku państwo radzieckie w następnych latach zabije jeszcze więcej (nie tylko) własnych obywateli.
Chińska wojna domowa (1927-1949) była prowadzono obok wojny chińsko-japońskiej (1937-1945). Bilans pierwszej z nich: do 11 690 000 ofiar. Drugiej – do 25 000 000. Ta ostatnia jest jednym z elementów II wojny światowej, najbardziej krwawej i śmiercionośnej w historii ludzkości: 80 000 000 ofiar.
Wojna koreańska (1950-1953): do 4 000 000 ofiar. Wojna algierska (z Francją) – do 1 500 000. Kolejny konflikt w Azji: wojna wietnamska (1955-1975), zwana drugą (pierwsza wyzwoleńcza prowadzona byłą z Francuzami). Wlicza się do niej ofiary działań wojennych także na terenie Kambodży i Laosu. Razem: do 4 300 000.
Do 3 600 000 ofiar kosztowała wywalczona (w 1971 r.) niepodległość Bangladeszu (Wschodniego Pakistanu). Komuniści w Etiopii zbudowali swoją władzę wieloletnią wojną (1974-1991), co kosztowało życie do 1 500 000 ludzi.
W wojnach prowadzonych w Afganistanie od 1978 r. mogło zginąć do 2 500 000 osób, od noworodków po wiekowych. W wojnie domowej w Sudanie (1983-2005) zakończonej powstaniem Sudanu Południowego po stronie rządowej i rebelianckiej zginęło do 2 000 000 ludzi.
Od tego czasu nie ma wojen międzypaństwowych czy domowych, przez które życie straciło ponad milion osób. Ile istnień pochłonęła wojna na Ukrainie? O tym dowiemy się, gdy się ona skończy. Nie ma jednak widoków na to, by czas wojen, jako taki, skończył się. Wszystko w tej materii jest jeszcze przed ludzkością.
Podcasty
Playlisty tematyczne
