Francja rzuca wyzwanie Rosji i Chinom. Nowa strategia dla Arktyki

• Francja prezentuje nową strategię obronną dla Arktyki, reagując na rosnące znaczenie geopolityczne regionu i intensyfikację rywalizacji mocarstw.

• Strategia koncentruje się na trzech filarach: wzmocnieniu pozycji Francji w Arktyce, rozwijaniu współpracy z sojusznikami (w tym NATO) oraz adaptacji zdolności militarnych do trudnych warunków polarnych.

• Paryż dąży do utrzymania swobody działania i wzmocnienia swojej legitymacji w regionie, jednocześnie łącząc cele strategiczne z odpowiedzialnością ekologiczną.

Francja i Arktyka – kontekst historyczny i współczesne wyzwania

Arktyka, niegdyś postrzegana głównie jako obszar badań naukowych, stała się kluczowym regionem o znaczeniu gospodarczym i militarnym z powodu zmian klimatycznych, geopolitycznych rywalizacji i nowych możliwości eksploracji. Topnienie lodu morskiego otwiera nowe szlaki żeglugowe, takie jak Przejście Północno-Zachodnie i Szlak Morski Północy, które skracają trasy handlowe między Azją, Europą i Ameryką Północną, oferując znaczące oszczędności czasu i kosztów dla globalnego handlu. Region ten jest również bogaty w zasoby naturalne – szacuje się, że zawiera 13% nieodkrytych zasobów ropy i 30% gazu ziemnego na świecie, a także minerały krytyczne, takie jak metale ziem rzadkich, kluczowe dla technologii zielonej energii i przemysłu.

Z militarnego punktu widzenia Arktyka staje się areną rywalizacji mocarstw. Rosja intensyfikuje swoją obecność, modernizując bazy wojskowe i rozwijając flotę lodołamaczy, podczas gdy Chiny, określające siebie jako „państwo bliskie Arktyki”, inwestują w infrastrukturę i badania polarne. Arktyka oferuje strategiczne punkty obserwacyjne, kluczowe dla monitorowania aktywności militarnej i kosmicznej, zwłaszcza na orbitach polarnych. Zmiany klimatyczne i dostępność zasobów zwiększają ryzyko konfliktów, czyniąc region kluczowym dla globalnego bezpieczeństwa i stabilności gospodarczej.

Francja od dawna interesuje się Arktyką, choć nie jest państwem arktycznym w sensie geograficznym. Francja, jako potęga morska, koncentrowała się głównie na Ameryce Północnej i Oceanii, jednak Arktyka budziła zainteresowanie w kontekście Przejścia Północno-Zachodniego. W XVII i XVIII wieku odkrywcy, tacy jak Samuel de Champlain czy Pierre Gaultier de Varennes, eksplorowali tereny Kanady sąsiadujące z Arktyką, choć ich działania skupiały się na lądzie. W XVIII wieku Joseph de Jussieu, botanik, badał subarktyczne regiony, ale Francja bardziej angażowała się w Antarktydę, np. poprzez wyprawy Jeana-Baptiste’a Bougainville’a. W XIX wieku zainteresowanie Arktyką nabrało charakteru naukowego. Jean-Baptiste Charcot, aktywny pod koniec stulecia, przygotowywał ekspedycje polarne, które stały się fundamentem francuskich badań w XX wieku. Francuskie instytucje, jak Académie des Sciences, wspierały badania glacjologiczne i klimatyczne, istotne dla Arktyki. Mniejsze ekspedycje, np. na Grenlandię czy Spitsbergen, odbywały się we współpracy międzynarodowej. Francja nie miała jednak tak silnej pozycji jak Rosja czy Wielka Brytania, z uwagi na brak roszczeń terytorialnych i skupienie na innych koloniach.

W 1963 roku Francja założyła pierwszą bazę badawczą na Svalbardzie, co było pionierskim krokiem w badaniach polarnych, ponieważ to Francja stała się pierwszym krajem, który założył bazę badawczą na Svalbardzie. Francuskie zainteresowanie Arktyką miało głównie charakter naukowy, ale od lat 90. XX wieku zaczęło nabierać wymiaru geopolitycznego. Wraz z końcem zimnej wojny i rosnącym znaczeniem regionu oraz nasileniem zmian klimatycznych, topnieniem lodu morskiego i otwarciem nowych szlaków morskich oraz dostępem do zasobów naturalnych, Arktyka stała się jednak areną geopolitycznej rywalizacji. W 2016 roku opublikowano „Plan działania dla Arktyki”, który podkreślał znaczenie regionu dla francuskiej polityki zagranicznej i bezpieczeństwa. Dokument ten akcentował potrzebę ochrony środowiska, współpracy międzynarodowej oraz monitorowania nowych szlaków żeglugowych otwieranych przez topnienie lodu.

W 2017 roku francuskie Ministerstwo Obrony opublikowało Strategiczną Rewizję, która wskazywała na rosnące znaczenie Arktyki w globalnej polityce, co znalazło odzwierciedlenie w dokumencie „Arctic Defence Strategy” z 2025 roku. Dokument ten odpowiada na współczesne wyzwania, takie jak rywalizacja mocarstw, zwłaszcza między NATO, Rosją i Chinami, oraz konieczność dostosowania zdolności militarnych do trudnych warunków polarnych.

Jako stała członkini Rady Bezpieczeństwa ONZ i globalna potęga morska, Francja dąży do umocnienia swojej legitymacji w regionie poprzez aktywny udział w forach międzynarodowych, takich jak Rada Arktyczna (gdzie ma status obserwatora), oraz współpracę z NATO i UE. Paryż inwestuje w zdolności militarne dostosowane do polarnych warunków, takie jak sprzęt operacyjny i technologie kosmiczne, szczególnie w zakresie satelitarnego monitoringu orbit polarnych. Współpraca z krajami arktycznymi, np. Norwegią czy Szwecją, oraz rozwój interoperacyjności w ramach NATO wzmacniają pozycję Francji jako istotnego gracza.

Francja dostrzega także możliwości nowych szlaków morskich, które mogą zrewolucjonizować globalny handel. Francja, jako kraj o silnej flocie morskiej, widzi w tym szansę na zwiększenie swojego wpływu w globalnej logistyce. Jednocześnie Paryż pozostaje zaangażowany w ochronę środowiska arktycznego, łącząc cele strategiczne z odpowiedzialnością ekologiczną, co odróżnia jego podejście od bardziej ekspansywnych strategii niektórych mocarstw, jak Rosja czy Chiny.

Analiza strategii obronnej Francji w Arktyce „Arctic Defence Strategy” pokazuje, że Arktyka przestała być jedynie „laboratorium naukowym” i stała się regionem o kluczowym znaczeniu strategicznym. Jak zauważono w przedmowie Ministra Sił Zbrojnych:

„Arktyka nie jest już laboratorium naukowym. Odzwierciedla dziś główne wstrząsy geopolityczne i jest miejscem wyrażania naszych strategicznych obowiązków.”

Cele strategii 

W tym kontekście francuska strategia obronna w Arktyce opiera się na trzech głównych celach:

1. Aktywnie przyczyniać się do stabilności regionu, we współpracy z sojusznikami i partnerami;
2. Zachować francuską i europejską, handlową i wojskową, swobodę działania we wspólnych przestrzeniach tego obszaru;
3. Rozwijać zdolności wojskowe dostosowane do warunków arktycznych, aby działać i walczyć do, w i z Arktyki.

Każdy z tych filarów obejmuje konkretne cele i działania, które mają na celu wzmocnienie roli Francji w regionie.

Aby osiągnąć te cele, francuska strategia opiera się na trzech uzupełniających się filarach:

• Pozycjonowaniu - ze wzmocnioną obecnością Francji w organach zarządzających Arktyką i dialogach polityczno-wojskowych;
• Współpracy - współpracy poprzez rozwój dwustronnych i wielostronnych partnerstw z krajami arktycznymi zwłaszcza w ramach NATO i UE;
• Zdolnościach operacyjnych - komponencie zdolności, który ma na celu wzmocnienie zdolności francuskich sił zbrojnych do bycia świadomym, monitorowania i działania w tym obszarze.

Opierając się na tych trzech filarach, francuska strategia została podzielona na siedem strategicznych obszarów obrony:

• Zwiększenie widoczności i legitymizacji Francji w tym regionie poprzez aktywny udział w forach arktycznych i podkreślanie działań prowadzonych przez francuskie siły zbrojne na tym obszarze;
• Rozwijanie globalnej spójności na poziomie krajowym poprzez wzmocnioną koordynację międzyrządową, gwarantującą efekt mnożnikowy dla francuskich działań;
• Opanowanie teatru i środowiska Arktyki poprzez dogłębną znajomość tego obszaru, poprzez kontynuowanie ukierunkowanych rozmieszczeń na tym obszarze w celu wzmocnienia doświadczenia operacyjnego, interoperacyjności i zdolności do działania;
• Rozwijanie dwustronnych partnerstw z głównymi zainteresowanymi stronami w regionie, a także z francuskimi podmiotami prywatnymi obecnymi w terenie w celu wspierania wymiany informacji, wsparcia logistycznego i wymiany doświadczeń;
• Wzmocnienie interoperacyjności poprzez NATO, polegając na mechanizmach i narzędziach Sojuszu (wspólne ćwiczenia, zdolności i synergie operacyjne itp.) oraz wspierając ambicje NATO w Arktyce i na Dalekiej Północy.
• Opracowywanie sprzętu dostosowanego do ekstremalnych warunków już na etapie projektowania lub poprzez dostosowanie istniejących systemów (wzmocnienie, ochrona, specjalne czujniki), przy jednoczesnym zapewnieniu efektywności kosztowej;
• Inwestowanie w arktyczną domenę kosmiczną, zarówno w segmencie kosmicznym (satelity dostosowane do wysokich szerokości geograficznych), jak i naziemnym (stacje przekaźnikowe), przy jednoczesnym zapewnieniu strategicznego monitorowania wrażliwych obiektów zagranicznych i wzmocnieniu współpracy z krajami europejskimi, które są aktywne w tej dziedzinie.

Jak napisano w strategii:

„Celem Francji jest zatem utrzymanie swobody manewru i siły przebicia w tym obszarze, przy zrównoważonych, koniecznych i uzasadnionych inwestycjach, w warunkach ograniczonego budżetu i ograniczeń materialnych. Strategia ta opiera się na logice stopniowego, rozsądnego i realistycznego wzrostu, zgodnego z obecnymi ograniczeniami budżetowymi i przemysłowymi”.

Jak napisano dalej:

„Arktyka jest również miejscem, w którym rozmieszczane są narzędzia władzy głównych strategicznych konkurentów Francji, mające dwojaki cel: z jednej strony wykorzystanie strategicznych zalet regionu, takich jak dostęp do oceanów i skrócenie czasu lotu dla lotnictwa dalekiego zasięgu; z drugiej strony, ochrona przed słabościami wynikającymi ze zmieniającego się kontekstu geopolitycznego poprzez zabezpieczenie zasobów i linii komunikacyjnych. W tym kontekście Arktyka służy zarówno jako strategiczny bufor przeciwko rosyjskim i chińskim ambicjom projekcji siły na północny Atlantyk, jak i jako strefa stabilności na północnej flance Europy. Ta ewoluująca rola w zakresie bezpieczeństwa, wzmocniona przez wojnę na Ukrainie, zwiększyła obawy wśród regionalnych partnerów, którzy wzmacniają swoje pozycje obronne i intensyfikują wysiłki na rzecz współpracy - zarówno w ramach NATO, jak i poprzez partnerstwa dwustronne”.

Strategiczne wyzwania obronne

Jak możemy przeczytać w strategii w podpunkcie pt: „Strategiczne wyzwania obronne i priorytetowy obszar zainteresowania” Arktyka, uznawana za "potencjalny obszar przyszłych konfliktów", jest dla Francji kluczowym regionem z punktu widzenia globalnych interesów strategicznych.

W strategii podkreśla się jej znaczenie w kontekście zasobów naturalnych, transportu, badań strategicznych oraz możliwości operacyjnych w różnych domenach – morskiej, lądowej, powietrznej i kosmicznej. Region ten oferuje Francji szansę na projekcję siły, nadzór oraz przygotowanie do działań w ekstremalnych warunkach. Wojna na Ukrainie zakłóciła dotychczasową stabilność Arktyki, co wymaga włączenia tego obszaru do strategicznego myślenia Francji, aby chronić jej interesy w obliczu zmieniającej się dynamiki.

Pierwszym wyzwaniem jest międzynarodowa odpowiedzialność Francji jako stałego członka Rady Bezpieczeństwa ONZ oraz kluczowego gracza w NATO i UE. Francja, solidarna z siedmioma z ośmiu członków Rady Arktycznej, może być zmuszona do wsparcia sojuszników, np. poprzez aktywację artykułu 5 Traktatu Północnoatlantyckiego lub artykułu 42.7 Traktatu o UE. Przystąpienie Szwecji i Finlandii do NATO wzmacnia strategiczną pozycję Sojuszu w regionie, który stał się krytyczną flanką euroatlantycką.

„Status stałego członka Rady Bezpieczeństwa Organizacji Narodów Zjednoczonych wymaga od Francji przyjęcia swojego statusu we wszystkich spornych obszarach” – podkreśla tekst, wskazując na globalną rolę Francji.

Drugim wyzwaniem jest zapewnienie francuskim siłom zbrojnym swobody działania w Arktyce w obliczu rosnącej rywalizacji, zwłaszcza ze strony państw modernizujących swoje zdolności militarne i infrastrukturę. Zmiany klimatyczne, takie jak topnienie lodu, zwiększają dostępność nowych szlaków morskich i lotniczych, co zacieśnia powiązania między Europą a Pacyfikiem. Francja musi wzmocnić swoją świadomość sytuacyjną i zdolności operacyjne, aby sprostać tym zmianom.

„Zmiany geograficzne wpływające na Arktykę prowadzą do rosnącej bliskości między dwoma głównymi regionami globalnej konkurencji: Europą i Pacyfikiem” – zaznacza tekst.

Trzecim wyzwaniem jest bezpieczeństwo łańcuchów dostaw, szczególnie w sektorach energetycznym i wydobywczym. Arktyka obfituje w strategiczne minerały, takie jak metale ziem rzadkich, nikiel czy kobalt, kluczowe dla autonomii Europy. Nowe szlaki handlowe, otwierane przez topniejący lód, stwarzają możliwości gospodarcze, ale wymagają ochrony.

„Znaczne rezerwy strategicznych minerałów w regionie […] mają coraz większe znaczenie dla strategicznej autonomii Europy” – czytamy w tekście.

Ostatnim wyzwaniem jest ochrona osób i towarów w regionie, gdzie Francuskie Siły Zbrojne są jedynym podmiotem zdolnym do działania. Mogą one wspierać sektor cywilny, np. w misjach ratowniczych czy przeciwdziałaniu zanieczyszczeniom. Francja może także stabilizować region, wspierając suwerenność państw przybrzeżnych.

„Na tym bardzo rozległym obszarze – który jest sześć razy większy niż powierzchnia Morza Śródziemnego – Francja musi zachować swoje wpływy i swobodę działania” – podsumowuje tekst, podkreślając strategiczne znaczenie Arktyki.

Pozycjonowanie: Legitymizacja roli Francji w Arktyce

Francja dąży do umocnienia swojej pozycji jako „uprawnionego interesariusza” w Arktyce, co jest szczególnie istotne w kontekście jej statusu stałego członka Rady Bezpieczeństwa ONZ oraz globalnej potęgi morskiej. Dokument podkreśla konieczność aktywnego udziału w międzynarodowych forach i organizacjach zajmujących się sprawami Arktyki:

„Taka aktywna obecność umożliwi Francji wpływanie na strategiczne kierunki związane z regionem, wspieranie i wzmacnianie mechanizmów multilateralnych oraz przyczynianie się do stabilności regionu i bezpieczeństwa globalnych dóbr wspólnych.”

Francja chce być aktywnym graczem w kształtowaniu polityki arktycznej, co obejmuje zarówno wspieranie multilateralizmu, jak i przeciwdziałanie potencjalnym strategiom innych państw. Strategia zakłada również koordynację na poziomie krajowym, aby zapewnić spójność działań między różnymi ministerstwami.

Jak czytamy w dokumencie:

„Wiarygodna strategia arktyczna opiera się na silnej koordynacji międzyresortowej, która jest niezbędna do zapewnienia spójności francuskich pozycji i tworzenia synergii w relacjach z partnerami.”

Współpraca: Partnerstwa bilateralne i rola NATO

Drugi filar strategii koncentruje się na współpracy międzynarodowej, zarówno w ramach bilateralnych partnerstw, jak i poprzez struktury NATO. Dokument podkreśla, że stabilność w Arktyce wymaga dogłębnej wiedzy o dynamice regionalnej i identyfikacji potencjalnych sojuszników:

„Analiza stopnia zgodności priorytetów Francji z priorytetami aktorów regionalnych pomoże określić najbardziej odpowiednie partnerstwa.”

Szczególną rolę odgrywa NATO, zwłaszcza po przystąpieniu Finlandii i Szwecji, które wzmocniły obecność Sojuszu w regionie (siedem z ośmiu państw arktycznych należy obecnie do NATO). Francja zamierza wykorzystać ramy NATO do zwiększenia interoperacyjności i rozwijania zdolności dostosowanych do warunków arktycznych:

„NATO, do którego należy siedem z ośmiu członków Rady Arktycznej, przyczyni się do konsolidacji postawy regionalnej, podniesienia poziomu ambicji ćwiczeń wielostronnych oraz rozwijania zdolności dostosowanych do ograniczeń Arktyki.”

Ponadto Francja dostrzega potencjał współpracy w ramach Unii Europejskiej, której strategia arktyczna z 2011 roku jest zbieżna z francuskimi priorytetami obronnymi. Współpraca z państwami członkowskimi Rady Arktycznej, takimi jak Norwegia, oraz rozwój unijnych programów obronnych są kluczowymi elementami tej strategii.

Zdolności operacyjne: Adaptacja do polarnych wyzwań

Trzeci filar strategii koncentruje się na rozwijaniu zdolności militarnych dostosowanych do trudnych warunków Arktyki. Dokument podkreśla, że region ten charakteryzuje się „niejednorodnością i oddaleniem”, co wymaga specjalistycznego sprzętu i przygotowania:

„Sprzęt musi być dostosowany do warunków arktycznych, aby nie był nadmiernie ograniczony. Równolegle, wzmacnianie istniejących zdolności – poprzez integrację czujników, systemów ochronnych lub specyficznych modułów – powinno być oceniane indywidualnie, zgodnie z rozważanymi scenariuszami operacyjnymi.”

Francja planuje inwestować w sprzęt przystosowany do operacji w środowisku polarnym, zarówno poprzez rozwój własnych zdolności, jak i współpracę z partnerami, w tym zakup usług prywatnych. Szczególną uwagę poświęcono domenie kosmicznej, która odgrywa kluczową rolę w operacjach arktycznych:

„Arktyka oferuje unikalną możliwość poprawy operacji morskich dzięki krótszym czasom dostarczania informacji zebranych przez satelity na orbitach polarnych, szczególnie w zakresie obrazowania i podsłuchu.”

Dokument wskazuje również na znaczenie współpracy z partnerami, takimi jak Szwecja (np. stacja w Kirunie), w celu rozwoju zdolności kosmicznych, w tym monitorowania orbit niskich.

Podsumowanie i ocena dokumentu

Francuska strategia to coś więcej niż tylko dokument to sygnał, że Paryż poważnie traktuje Arktykę. Plan jest ambitny, widać, że Francja znalazła tu złoty środek: łączy naukowe korzenie z geopolityczną grą, nie zapominając o ekologii. Istotny jest nacisk na współpracę z NATO i UE, to realistyczne podejście, bo Paryż nie będzie w stanie sam w odpowiedni sposób ochronić tego regionu.

Inwestycja w technologie kosmiczne i sprzęt polarny też ma sens, szczególnie gdy Rosja i Chiny prężą muskuły w Arktyce. Dokument to solidny krok, który pokazuje, że Francja nie chce być tylko obserwatorem, ale aktywnym graczem. Jeśli dla Paryża strategia to nie tylko zwykły dokument, który jest potrzebny, by pokazać, coś przeciwnikom, to Francja może nie tylko zyskać wpływy, ale i pomóc w utrzymaniu równowagi w regionie, gdzie robi się coraz "goręcej" i to nie tylko przez zmiany klimatyczne.

Jednakże sukces we wdrożeniu strategii zależy od tego, czy Francja znajdzie środki i zmobilizuje w odpowiedni sposób sojuszników, by te plany wcielić w życie. W Arktyce robi się ciasno, a ten dokument pokazuje, że Francja chce mieć swoje miejsce przy stole.

Wnioski dla Polski

Polska powinna wyciągać wnioski z dokumentów strategicznych innych państw, takich jak francuska strategia wobec Arktyki, i inspirować się ich podejściem. Choć Polska, ze względu na ograniczone możliwości, szczególnie w obszarze morskim, nie jest w stanie opracować podobnej strategii dla odległych regionów, takich jak Arktyka, powinna tworzyć spójne plany dotyczące bliższych obszarów, np. Europy Wschodniej i Zachodniej.

Kluczowe jest odejście od polityki zagranicznej zależnej od wyników wyborów, gdzie w jednym okresie stawiamy wyłącznie na sojusz ze Stanami Zjednoczonymi, marginalizując Europę, a w innym naiwnie zakładamy, że wszystkie państwa Unii Europejskiej działają w pełnej zgodzie i wzajemnie się wspierają. W rzeczywistości na arenie europejskiej toczy się ostra rywalizacja, w której każde państwo dąży do maksymalizacji własnych interesów. Analiza strategii, takich jak francuska, pozwala Polsce, jako krajowi średniej wielkości z dużym potencjałem, myśleć bardziej przyszłościowo i strategicznie.

Przykładem ambitnego podejścia jest Litwa, która w lipcu 2023 roku przyjęła „Strategiczne wytyczne wobec regionu Oceanu Indyjskiego i Spokojnego – dla bezpieczniejszej, odporniejszej i zapewniającej wzrost gospodarczy przyszłości”. Pomimo ograniczeń, takich jak brak silnej marynarki wojennej zdolnej do działań poza Morzem Bałtyckim, Litwa zdołała nakreślić wizję swojej roli w Indo-Pacyfiku, koncentrując się na współpracy z demokracjami regionu i przeciwdziałaniu wpływom autokratycznym. „Rozwijanie więzi gospodarczych z tym regionem powinno wynikać z zasad demokratycznych i rządów prawa” – podkreśla litewski dokument, wskazując na strategiczne ambicje małego państwa.

Tymczasem Polska od lat zmaga się z trudnościami w tworzeniu spójnych dokumentów strategicznych. Dopiero 25 lipca 2025 roku Ministerstwo Obrony Narodowej ogłosiło, że Rada Ministrów przyjęła Strategię Bezpieczeństwa Narodowego RP. Dokument ten, choć kluczowy, czeka na upublicznienie, co pozwoli ocenić, czy odpowiada on na współczesne wyzwania. Polska powinna brać przykład z państw takich jak Francja czy Litwa, które, mimo różnic w potencjale, konsekwentnie budują swoje strategie, wzmacniając pozycję na arenie międzynarodowej.