Decyzja Litwy o opuszczeniu Konwencji Ottawskiej jest bezpośrednią odpowiedzią na rosnące zagrożenie dla bezpieczeństwa w regionie. Jak podkreśla minister obrony Robertas Kaunas,
„Nasze siły zbrojne muszą mieć elastyczność i swobodę wykorzystania wszystkich dostępnych środków, aby odeprzeć potencjalną agresję i bronić wschodniej flanki Sojuszu (przyp. red. Północnoatlantyckiego)”.
Odejście od traktatu ma na celu umożliwienie litewskiej armii pełnego spektrum narzędzi obronnych, w tym min przeciwpiechotnych, które są uważane za kluczowe w strategii odstraszania i obrony.
Plany zakupu i produkcji min przeciwpiechotnych
Po formalnym wycofaniu się z konwencji, Litwa rozpocznie rozmowy dotyczące zakupu lub produkcji min przeciwpiechotnych. Agencja BNS przypomniała, że już w lipcu Reuters informował o planach Litwy i Finlandii, by w 2026 roku rozpocząć produkcję tych min na własne potrzeby oraz dla Ukrainy. Wiceminister obrony Karolis Aleksa wspominał wówczas o setkach milionów euro, które Litwa zamierza przeznaczyć na miny przeciwczołgowe i przeciwpiechotne.
Kraje bałtyckie i Polska w ślad za Litwą
Litwa nie jest odosobniona w swojej decyzji. W marcu ministrowie obrony Litwy, Łotwy, Estonii i Polski wspólnie wezwali swoje kraje do wycofania się z traktatu, a później dołączyła do nich również Finlandia. Polska rozpoczęła formalny proces odejścia z porozumienia w sierpniu 2025 roku, a sześciomiesięczny okres wypowiedzenia traktatu upłynie 20 lutego 2026 roku. Kraje te, podobnie jak Litwa, argumentują swoje decyzje pogarszającą się sytuacją bezpieczeństwa w regionie i potrzebą zapewnienia maksymalnej skuteczności obronnej.
Konwencja Ottawska a kontekst międzynarodowy
Konwencja Ottawska, powstała aby chronić ludzi czyli konwencja o zakazie użycia, składowania, produkcji i przekazywania min przeciwpiechotnych oraz o ich zniszczeniu, została podpisana w grudniu 1997 roku w Ottawie i weszła w życie 1 marca 1999 roku. Jest to kluczowe porozumienie międzynarodowego prawa humanitarnego, które zabrania używania, wytwarzania, przechowywania i przekazywania min przeciwpiechotnych, nakazując jednocześnie zniszczenie ich zapasów w ciągu czterech lat od przystąpienia do traktatu, z wyjątkiem ograniczonej liczby min do celów szkoleniowych, takich jak nauka rozminowywania.
Państwa-strony muszą także usuwać miny z terytoriów pod ich kontrolą w ciągu dekady oraz wspierać ofiary min poprzez rehabilitację i reintegrację społeczną. Traktat promuje również międzynarodową współpracę, zachęcając do wymiany technologii, wsparcia finansowego i wiedzy w celu skutecznego rozminowywania i pomocy poszkodowanym.
Proces powstania konwencji, zwany procesem ottawskim, był napędzany przez Międzynarodową Kampanię na rzecz Zakazu Min Przeciwpiechotnych (ICBL), koalicję organizacji pozarządowych, takich jak Handicap International czy Human Rights Watch, pod przywództwem Jody Williams. Kampania, rozpoczęta w 1992 roku, zyskała globalne poparcie dzięki uwypukleniu tragicznych skutków min, takich jak tysiące ofiar rocznie w krajach takich jak Angola, Kambodża czy Bośnia. Zaangażowanie opinii publicznej, ofiar min oraz rządów, szczególnie Kanady, doprowadziło do podpisania traktatu przez 122 państwa w 1997 roku. ICBL i Jody Williams otrzymały za te działania Pokojową Nagrodę Nobla w 1997 roku.
Do 2025 roku konwencję ratyfikowało 164 państwa, ale kluczowe kraje, jak USA, Rosja czy Chiny, nie są jej stronami. Wypowiedzenie wymaga powiadomienia ONZ i wchodzi w życie po sześciu miesiącach, chyba że państwo jest w trakcie konfliktu zbrojnego. Zwolennicy konwencji podkreślają jej rolę w ograniczaniu cierpień cywilów, ale krytycy, szczególnie w państwach o napiętej sytuacji geopolitycznej, uważają miny za skuteczne narzędzie obronne, zwłaszcza przy długich granicach.
Konwencja przyczyniła się do znacznego ograniczenia liczby ofiar min – z około 25 000 rocznie w latach 90. do mniej niż 5 000 w ostatnich latach – oraz do zniszczenia dziesiątek milionów min. Zwolennicy konwencji, w tym ICBL, podkreślają jej sukcesy w ochronie ludności cywilnej i wzywają do dalszego przestrzegania jej zapisów, argumentując, że miny powodują nieproporcjonalne cierpienia w stosunku do ich wartości militarnej.
Mina przeciwpiechotna jedna z najgorszych broni ludzkości
Mina przeciwpiechotna to rodzaj ładunku wybuchowego przeznaczony do rażenia ludzi, głównie żołnierzy piechoty, choć często stanowi zagrożenie także dla cywilów. Zazwyczaj umieszczana jest w ziemi lub na jej powierzchni i aktywowana przez nacisk, ruch, drgania lub inne mechanizmy, takie jak linki czy czujniki. Miny te są tanie w produkcji, łatwe do rozmieszczenia i mogą pozostawać aktywne przez dekady, co czyni je szczególnie niebezpiecznymi w regionach dotkniętych konfliktami zbrojnymi. Ich celem jest zabijanie lub ranienie ludzi poprzez wybuch, odłamki lub falę uderzeniową, co prowadzi do poważnych obrażeń, takich jak amputacje, obrażenia wewnętrzne czy śmierć.
Miny przeciwpiechotne dzielą się na różne typy, np. miny odłamkowe, które rażą odłamkami w większym promieniu, lub miny naciskowe, aktywowane przez nacisk stopy.
