Naciskał na nią bratni Związek Radziecki, obawiając się, że „antysocjalistyczna zaraza” rozejdzie się na inne kraje demokracji ludowej. A jeśli nawet nie wyjdzie poza granice PRL, to zdestabilizuje PRL, jako kluczowe ogniwo w łańcuchu dostaw i na kierunku uderzenia w ewentualnej wojnie z NATO. Do wojny z Zachodem nie doszło, ale na lata Polska pogrążyła się w stagnacji, a skutki stanu wojennego były długo odczuwane jeszcze w czasach III RP.
Do wojny z „Solidarnością” władza przygotowywała się solidnie
1981
Marzec
• Zakończyły się trwające od października 1980 r. prace nad podstawowym planem wprowadzenia stanu wojennego.
19 marca
• Funkcjonariusze MO siłą usunęli z sali obrad Wojewódzkiej Rady Narodowej w Bydgoszczy delegację NSZZ „Solidarność”. Był to najpoważniejszy kryzys w stosunkach między władzami PRL a „S”, nazwany później „kryzysem bydgoskim”.
Połowa października
• Działalność rozpoczęły Wojskowe Terenowe Grupy Operacyjne, których faktycznym celem było rozpoznanie przed wprowadzeniem stanu wojennego. W więzieniach trwały przygotowania do przyjęcia aresztowanych działaczy „Solidarności”.
18 października
• Gen. Wojciech Jaruzelski został wybrany na I sekretarza KC PZPR.
28 października
Rząd skierował do Sejmu projekt ustawy o nadzwyczajnych pełnomocnictwach w interesie ochrony obywateli i państwa. W odpowiedzi „Solidarność” zorganizowała jednogodzinny strajk ostrzegawczy. Wzięła w nim udział niewielka liczba związkowców.
7 listopada
• Ewakuacja płk. Ryszarda Kuklińskiego i jego rodziny.
24 listopada
• Studenci Wyższej Oficerskiej Szkoły Pożarniczej w Warszawie ogłosili strajk okupacyjny w proteście przeciwko planom militaryzacji uczelni. Strajki wybuchły również w innych ośrodkach akademickich. Protest w WOSP został spacyfikowany 2 grudnia.
3 grudnia
• W Radomiu obradowało Prezydium Komisji Krajowej „Solidarności” i przewodniczących wszystkich zarządów regionalnych. W czasie obrad formułowano bardzo radykalne wnioski z konfliktu z władzami.
5 grudnia
• Biuro Polityczne KC PZPR zaakceptowało decyzję o wprowadzeniu stanu wojennego.
Rozpoczęła się kampania propagandowa atakująca władze „Solidarności” za radykalizm postulatów formułowanych w Radomiu i dążenie do „obalenia władz”.
6 grudnia
• W liście do władz prymas Józef Glemp ostrzegł przed wprowadzeniem ustawy o nadzwyczajnych pełnomocnictwach dla rządu, która jego zdaniem miała doprowadzić do pogłębienia kryzysu. Dwa dni później w liście do przewodniczącego „Solidarności” ostrzegł przed dążeniem do konfrontacji.
8/9 grudnia
• Gen. Jaruzelski w trakcie tajnego spotkania z przebywającym w Warszawie marszałkiem ZSRS Wiktorem Kulikowem poinformował go o planowanych działaniach, nie podając jednak konkretnej daty wprowadzenia stanu wojennego. Zaznaczył, że w przypadku niemożności opanowania sytuacji zwróci się do Moskwy o „pomoc”, czyli interwencję wojskową armii sowieckiej.
11 grudnia
• Komitet Centralny PZPR podjął uchwały o poparciu dotychczasowych władz partii oraz o dążeniu do „zgody społecznej”. Wieczorem w gmachu Sejmu odbyło się spotkanie przedstawicieli rządu, Episkopatu i „Solidarności”. Po jego zakończeniu rządowym samolotem z Gdańska przybył Lech Wałęsa. W siedzibie Episkopatu zdecydowano, że należy przyjąć składane przez władze propozycje rozmów. W kraju krążyły pogłoski o ruchach wojsk sowieckich i przygotowaniach do obrony podjętych przez część oddziałów WP. W wielu fabrykach trwały przygotowania do ewentualnej obrony. W Warszawie rozpoczął się Kongres Kultury Polskiej, nieoficjalnie zwany również „niezależnym” lub „solidarnościowym”, jedno z największych forów nieskrępowanej dyskusji w okresie „karnawału Solidarności”. Po dwóch dniach obrady zostały przerwane wprowadzeniem stanu wojennego.
Nim zaczęła się operacja „Azalia”, władza rozpoczęła operację „Jodła”
11–12 grudnia
• W Gdańsku obradowała Komisja Krajowa „Solidarności”. Jej członkowie debatowali na temat porozumienia z władzami i ewentualnej reakcji na zaostrzenie polityki. Większość uczestników obrad została internowana w nocy z 12 na 13 grudnia.
12 grudnia
• Podczas Sztabu Generalnego (L)WP zawiązała się Wojskowa Rada Ocalenia Narodowego, której przewodniczącym został gen. Jaruzelski. O 23:00 przerwano połączenia telefoniczne w całym kraju; przestały nadawać radio i telewizja. Zaczęły się pierwsze internowania w ramach rozpoczętej o północy akcji „Jodła”. W operacji wprowadzenia stanu wojennego wzięło udział ok. 80 tys. żołnierzy Wojska Polskiego, 30 tys. funkcjonariuszy Milicji Obywatelskiej i Służby Bezpieczeństwa, 1750 czołgów, 1400 pojazdów opancerzonych, 500 wozów bojowych piechoty oraz ponad 9 tys. samochodów.
13 grudnia
• W nocy Rada Państwa uchwaliła dekret o wprowadzeniu stanu wojennego. Jedynym jej członkiem, który odmówił jego podpisania, był Ryszard Reiff. W ramach operacji „Azalia” wojsko zajęło gmachy radia i telewizji. Od 6:00 media transmitowały przemówienie gen. Jaruzelskiego, I sekretarza KC PZPR, szefa rządu i MON. „Ojczyzna nasza znalazła się nad przepaścią” – mówił, uzasadniając stan wojenny. Internowano tysiące działaczy „Solidarności” – z Wałęsą na czele, a także b. kierownictwo partyjno-rządowe ekipy Edwarda Gierka, z nim włącznie.
O 9:00 prymas Glemp w homilii na Jasnej Górze powiedział, że sytuacja wymaga spokoju, aby uniknąć „przelewu krwi”. Wieczorem w warszawskim Sanktuarium Matki Boskiej Łaskawej wezwał do uwolnienia aresztowanych i mówił, że z bólem przyjął wejście władz „na drogę przemocy”. Oficjalne media wyemitowały tylko fragmenty homilii na Jasnej Górze.
14 grudnia
• W blisko 250 zakładach pracy na terenie całej Polski wybuchły strajki. Protesty zorganizowano m.in. w KWK „Wujek” w Katowicach, KWK „Manifest Lipcowy” w Jastrzębiu-Zdroju, Stoczni Gdańskiej im. Lenina, Hucie im. Lenina w Nowej Hucie, Porcie Gdańskim, Stoczni Szczecińskiej im. Adolfa Warskiego, Zakładach Mechanicznych Ursus w Warszawie. 40 z nich zdławiono siłą.
14 grudnia
• Z inicjatywy prymasa Glempa w Warszawie powstał Prymasowski Komitet Pomocy Osobom Pozbawionym Wolności i ich Rodzinom.
15 grudnia
• Pacyfikacja kopalni „Manifest Lipcowy”, 5 górników zostało postrzelonych przez pluton specjalny ZOMO. W Warszawie powstał podziemny Komitet Oporu Społecznego.
16 grudnia
• W czasie ataku ZOMO na kopalnię „Wujek” zastrzelonych zostało 9 górników, 21 było rannych. Nastąpiły pacyfikacje Stoczni Gdańskiej, Huty im. Lenina, Wytwórni Sprzętu Komunikacyjnego w Mielcu. Trwały walki uliczne w Trójmieście.
17 grudnia
• Podczas walk z ZOMO w Gdańsku została zastrzelona jedna osoba, dwie inne były ranne. W wielu miastach w Polsce oddziały milicyjne rozpędziły manifestacje.
18 grudnia
• Jan Paweł II w liście do gen. Jaruzelskiego zaapelował o przerwanie stanu wojennego: „z usilną prośbą i zarazem gorącym wezwaniem o zaprzestanie działań, które przynoszą ze sobą rozlew krwi polskiej (…). Ogólnoludzkie pragnienie pokoju przemawia za tym, ażeby nie był kontynuowany stan wojenny w Polsce” – stwierdził papież.
20 grudnia
• Do Warszawy przybył z Watykanu abp Luigi Poggi.
21 grudnia
• Ambasador PRL w USA Romuald Spasowski wystąpił o azyl polityczny. Później został skazany na śmierć – za „zdradę i dezercję” wyrokiem zaocznym. W wystąpieniu telewizyjnym skrytykował decyzję o wprowadzeniu stanu wojennego, uznając ją za pogwałcenie praw człowieka. Z apelem o ich poszanowanie wystąpił również sekretarz generalny ONZ Kurt Waldheim.
22 grudnia
• Kraje Europejskiej Wspólnoty Gospodarczej uznały wypadki w Polsce za złamanie Aktu Końcowego helsińskiej Konferencji Bezpieczeństwa i Współpracy w Europie z 1975 r.
23 grudnia
• W reakcji na wprowadzenie stanu wojennego prezydent USA Ronald Reagan ogłosił sankcje gospodarcze wobec PRL. Podobne kroki wobec reżimu komunistycznego w następnych tygodniach podjęły inne kraje zachodnie.
24 grudnia
• Zniesiono na jedną noc godzinę milicyjną z okazji Wigilii Bożego Narodzenia i odbywających się o północy pasterek.
27 grudnia
• Lech Wałęsa „Człowiekiem Roku 1981” amerykańskiego magazynu „Time”.
28 grudnia
• W kopalni „Piast” w Bieruniu zakończył się ostatni strajk okupacyjny, prowadzony pod ziemią, w proteście przeciw stanowi wojennemu.
28 grudnia
• Ambasador PRL w Japonii Zdzisław Rurarz wystąpił o azyl polityczny, jego również
wojskowy PRL skazał go zaocznie na karę śmierci „za zdradę i dezercję”.
30 grudnia
• Decyzją WRON wprowadzono obowiązek pracy dla mężczyzn w wieku 18–45 lat.
31 grudnia
• Zawieszono na jedną dobę godzinę milicyjną.
„Rozmowa kontrolowana, rozmowa kontrolowana…” - społeczeństwo w kagańcu
1982
5 stycznia
• Milicja i SB rozpoczęły we Wrocławiu śledztwo w sprawie 80 mln zł, które przed wprowadzeniem stanu wojennego podjął z konta NSZZ „Solidarność” skarbnik Regionu Dolny Śląsk, Józef Pinior.
6 stycznia
• Zdelegalizowano Niezależne Zrzeszenie Studentów.
9 stycznia
• Prymas Glemp spotkał się z gen. Jaruzelskim.
• W całym kraju reżim powołał Obywatelskie Komitety Ocalenia Narodowego (OKON).
10 stycznia
• Przywrócono połączenia telefoniczne w miastach. Rozmowy były oficjalnie podsłuchiwane, po wykręceniu numeru słychać było w słuchawce komunikat „rozmowa kontrolowana, rozmowa kontrolowana...”.
13 stycznia
• Aktorzy rozpoczęli bojkot Polskiego Radia i Telewizji. Nie występowali w mediach, ale grali w teatrach i salach parafialnych. Najważniejszym ośrodkiem podziemnego aktorstwa był Teatr Domowy powołany przez Ewę Dałkowską, Emiliana Kamińskiego, Andrzeja Piszczatowskiego i Macieja Szarego. Artyści współpracujący z reżimem byli poddani ostracyzmowi środowiskowemu i wyklaskiwani przez publiczność.
17 stycznia
• Ks. Jerzy Popiełuszko odprawił pierwszą mszę za ojczyznę.
25 stycznia
• Sejm uchwalił ustawę „o szczególnej regulacji prawnej w okresie stanu wojennego” i formalnie zatwierdził dekret o stanie wojennym. Przeciw głosował tylko jeden poseł – Romuald Bukowski z Gdańska.
5 lutego
• W Świdniku na wezwanie władz „Solidarności” rozpoczęły się masowe spacery w porze nadawania „Dziennika Telewizyjnego” (o 19:30). Z czasem do podobnej akcji przystąpili mieszkańcy innych miejscowości.
8 lutego
• Wznowiono zawieszone po wprowadzeniu stanu wojennego zajęcia na wyższych uczelniach.
9 lutego
• Jan Paweł II przyjął delegację członków „Solidarności”, złożoną z działaczy przebywających na Zachodzie. Podczas audiencji papież powiedział m.in.: „Wolny i Niezależny Związek „Solidarność” jest organizacją legalną, którą oficjalnie uznały władze polskie”.
11 lutego
• Aby ukrócić protestacyjne spacery w Świdniku, organizowane w porze „Dziennika”, władze wprowadziły godzinę milicyjną 19:30.
18 lutego
• W Warszawie członkowie organizacji Siły Zbrojne Polski Podziemnej (Robert Chechłacz i Tomasz Łupanow) próbowali rozbroić w tramwaju sierż. Zdzisława Karosa. W szamotaninie milicjant został postrzelony. Po pięciu dniach zmarł.
1 marca
• Szef MSW gen. Czesław Kiszczak podał, że od 13 grudnia 1981 do 26 lutego 1982 r. internowano 6,6 tys. osób.
19 marca
• Władze zlikwidowały Stowarzyszenie Dziennikarzy Polskich i kontynuuowały weryfikację dziennikarzy.
29 marca
• Przywrócono międzymiastową łączność telefoniczną, zawieszoną po wprowadzeniu stanu wojennego.
12 kwietnia
• W Warszawie po raz pierwszy swoją audycję nadało podziemne Radio „Solidarność”.
22 kwietnia
• Powstała podziemna Tymczasowa Komisja Koordynacyjna „Solidarność” w składzie: Zbigniew Bujak, Władysław Frasyniuk, Władysław Hardek i Bogdan Lis.
1 i 3 maja
• W Gdańsku, Warszawie, Elblągu, Szczecinie, Krakowie i Toruniu i wielu innych miastach doszło do wielu manifestacji antyreżimowe. Były brutalnie rozbijane przez milicję i ZOMO.
26 maja
• SB zatrzymała ukrywającego się działacza „Solidarności” Jana Narożniaka, który w czasie próby ucieczki został postrzelony.
5 czerwca
• Z Wisły w Warszawie wyłowiono ciało zaginionego dwa dni wcześniej Emila Barchańskiego ps. Janek, ucznia LO im. Mikołaja Reja, twórcy konspiracyjnej Konfederacji Młodzieży Polskiej „Piłsudczycy”, dwa miesiące wcześniej skazanego na dwa lata więzienia za podpalenie pomnika sowieckiego zbrodniarza Feliksa Dzierżyńskiego. Okoliczności jego śmierci nie zostały do dziś wyjaśnione.
7 czerwca
• Ranny Narożniak został „wykradziony” ze szpitala przez podziemie. Władze ogłosiły, że uciekł „szczególnie niebezpieczny przestępca”.
21 lipca
• W przededniu święta PRL zostaje zwolnionych z internowania ok. tysiąca osób, w tym wszystkie kobiety.
31 sierpnia
• W rocznicę podpisania Porozumień Sierpniowych doszło do licznych demonstracji. W Lubinie milicja zabiła z broni palnej trzy osoby, 11 zostało rannych. Jedna osoba na skutek pobicia zmarła we Wrocławiu. W Gdańsku od uderzenia petardą zginał jeden z demonstrantów.
8 października
• Sejm uchwalił ustawę o związkach zawodowych – nastąpiło rozwiązanie wszystkich związków zawodowych działających do stanu wojennego. Oznaczało to formalną likwidację prawną NSZZ „Solidarność”. Wcześniej jej działalność była „tylko” zawieszona.
9 października
• Rząd USA zawiesił wobec PRL klauzulę najwyższego uprzywilejowania w handlu.
13 października
• Podczas zamieszek w Nowej Hucie oficer SB zastrzelił demonstranta, dwudziestoletniego Bogdana Włosika.
Listopad
• Prymas Józef Glemp zaapelował do artystów o zakończenie bojkotu radia, telewizji, filmów i teatrów. Aktorzy w pełni powrócili do uczestnictwa w oficjalnym życiu kulturalnym we wrześniu 1983 r.
10 listopada
• Lech Wałęsa został zwolniony z internowania.
18 grudnia
• Sejm przyjął ustawę o „szczególnej regulacji prawnej w okresie zawieszenia stanu wojennego”, która utrzymała represyjne ustawodawstwo stanu wojennego.
19 grudnia
• Rada Państwa uchwaliła zawieszenie stanu wojennego od 31 grudnia 1982 r.
Jaruzelski: „Przepraszam za różne dotkliwe konsekwencje stanu wojennego...”
1983
14 maja
• W komisariacie na stołecznym Starym Mieście milicjanci bestialsko pobili maturzystę Grzegorza Przemyka, syna opozycyjnej poetki Barbary Sadowskiej. Ofiara zmarła w szpitalu. W sfingowanym procesie władze oskarżyły o pobicie załogę karetki pogotowia.
19 maja
• Pogrzeb Grzegorza Przemyka na Powązkach przerodził się w wielką demonstrację sprzeciwu wobec władz.
16–23 czerwca
• Odbyła się druga pielgrzymka papieża Jana Pawła II do Polski.
22 lipca
• Formalnie zniesiono stan wojenny, rozwiązano WRON i ogłoszono amnestię dla niemal wszystkich więźniów politycznych.
Po latach gen. Jaruzelski napisał w wspomnieniach „Starsi o 30 lat”:
„Żałuję, ubolewam i przepraszam za różne dotkliwe konsekwencje stanu wojennego. Był on ostatecznością, stał się koniecznością. Był mniejszym złem, ale zło nawet mniejsze jest również złem. Wiele spraw – które zaistniały w wirze burzliwych wydarzeń i towarzyszących im emocji – oceniam z żalem i smutkiem. Dotyczy to m.in. skali i formy internowań, weryfikacji i zwolnień z pracy. Również – nieuzasadnionych sytuacyjną koniecznością – różnych uciążliwości i represji. Wreszcie wszelkich niegodziwości – o niektórych dowiaduję się po latach (...) Przede wszystkim ubolewam, iż doszło do ofiar śmiertelnych. W czasie trwania stanu wojennego – tj. od 13, a faktycznie od 16 grudnia 1981 roku (kopania „Wujek”), do 22 lipca 1983 roku – zginęło 16 osób, w tym jeden milicjant (…)”...
Podcasty
Playlisty tematyczne
