„Wyłącznie za zasługi poniesione na wojnie”
Ta zasada była i jest podstawą do przyznania VM. Z tego powodu Kapituła odrzuciła wniosek o nadanie orderu płk. Ryszardowi Kuklińskiemu. MON nie zaakceptował również propozycji, by można było VM odznaczać uczestników misji zagranicznych Wojska Polskiego. Dla nich ustanowiono specjalne odznaczenia: Gwiazdę Afganistanu i Gwiazdę Iraku. Kapituła Orderu funkcjonowała do 2016 r.
Długo by można wymieniać, najważniejsze osoby odznaczone VM. Wykaz jodznaczonych można przestudiować m.in. w tym zbiorze archiwów. W ciągu wieków różnie toczyły się dzieje VM. Nie zmieniała się, zasadniczo, kategoryzacja tych odznaczeń. Ma on na pięć klas. Ten podział ustalił król saski i książę warszawski Fryderyk August w 1806 r.
• Klasa I: to Krzyż Wielki Orderu Wojennego Virtuti Militari. Może być nadany Naczelnemu Dowódcy Sił Zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej za zwycięską wojnę lub dowódcy armii albo wyższemu dowódcy za całokształt działalności w czasie wojny.
• Klasa II: to Krzyż Komandorski Orderu Wojennego Virtuti Militari. Może być nadany dowódcy armii lub innemu wyższemu dowódcy za śmiałe i pełne inicjatywy prowadzenie operacji wojennej, mającej duże znaczenie dla przebiegu wojny.
• Klasa III: to Krzyż Kawalerski Orderu Wojennego Virtuti Militari. Może być nadany dowódcy jednostki bojowej za nadzwyczajne czyny bojowe lub wybitną inicjatywę, połączoną z umiejętnym i skutecznym dowodzeniem, a wyjątkowo oficerowi sztabu za współpracę z dowódcą, jeżeli współpraca ta w sposób wybitny przyczyniła się do zwycięstwa w bitwie.
• Klasa IV: to Krzyż Złoty Orderu Wojennego Virtuti Militari. Może być nadany oficerowi za umiejętne i skuteczne dowodzenie jednostką bojową lub za inny czyn zapewniający sukces bojowy, podoficerowi lub żołnierzowi posiadającemu już Krzyż Srebrny za czyn wybitnego męstwa, połączony z narażeniem życia.
• Klasa V: to Krzyż Srebrny Orderu Wojennego Virtuti Militari. Może być nadany dowódcy lub żołnierzowi za śmiały czyn bojowy lub osobiste męstwo, a także osobom cywilnym za okazanie niezwykłego męstwa.
W swojej historii odznaczenie nosiło różne nazwy. W latach:
• 1792-1794 – był to Order Virtuti Militari, • 1806-1815 – Order Wojskowy Księstwa Warszawskiego, • 1815-1831 – Order Wojskowy Polski, • 1832-1918 – Polska Odznaka Zaszczytna za Zasługi Wojenne, • 1919-1933 – Order Wojskowy Virtuti Militari, • 1933-1945 – Order Wojenny Virtuti Militari, • 1960-1992 – Order Virtuti Militari, • a od 1992 – jest to Order Wojenny Virtuti Militari.
W PRL Orderem Virtuti Militarnie szafowano nagminnie
Z przyznawaniem odznaczeń państwowych, jak to z każdymi wyróżnieniami, bywa tak, że nie zawsze otrzymują je ci, którzy na to zasługują. Często bywało, nie tylko w historii istnienia VM, nagradzano nimi persony w imię politycznych celów i z powodu politycznych uwarunkowań. Długo można byłoby wymieniać takich „kawalerów” VM, a tzw. sztandarowym przykładem takich przeinaczeń jest odznaczenie VM tow. Leonida Breżniewa. Dostał je, bo takiego orderu nie miał… w swojej kolekcji odznaczeń. W Polsce Ludowej VM raczej nie był tym, czym ustanowił go król Stanisław Poniatowski i czym był w II RP.
W rozmowie z PAP (2018 r.) Mariusz Olczak (Archiwum Akt Nowych) podkreślił: „Całkiem sporo osób otrzymało odznaczenie w latach późniejszych, w okresie PRL-u. To złożone zagadnienie. Niestety także ten element naszej narodowej tradycji wypaczył system komunistyczny. W PRL szafowano tym orderem nagminnie. Do końca lat 80. wręczono go ponad 5 tys. osób, w tym 13 Krzyży Wielkich. Doszło do tego, że komunistyczni aparatczycy wręczali go niejako w darze, pozwalając traktować niemal jak zdobyte trofeum…”.
Zresztą, bez uświęcania czasów przedwojennych, w II RP order VM bywał, można to określić, politycznym prezentem. Bo jeśli nie ma wątpliwości co do tego, że zasadnie odznaczono nim marszałka Francji Ferdynanda Focha, o tyle takowe już mogą pojawić się w przypadku kawalera Krzyża Wielkiego Orderu Wojennego króla Belgów Alberta I, by na tym przykładzie poprzestać...
O ile wielkie persony zagranicznej polityki raczej nie eksponowały na piersiach VM (bo nie starczyłoby im miejsca na frakach i mundurach, gdyby chcieli wszystkie ordery doń przypiąć) o tyle w Polsce było odwrotnie. Wystarczy zobaczyć zdjęcia polskich żołnierzy odznaczonych VM. Baretki baretkami, ale VM musiał być przypięty do munduru. Nawet w czasie wojny…
Ile razy Józef Piłsudski został odznaczony tym Orderem?
Trzykrotnie. Tu trzeba wspomnieć, że VM, pod zmienioną i bardzo długo nazwą polskich bohaterów w rosyjskiej służbie nagradzali carowie (1832-1918). Z początkiem roku 1920 Naczelnik Państwa Józef Piłsudski powołał pierwszą „konstytucyjną” Kapitułę Orderu Wojskowego Virtuti Militari. Tak na marginesie? Jaki stopień wojskowy miał wówczas Piłsudski? Zakładając Legiony Polskie mianowany został brygadierem. A po wojnie? Tomasz Stańczyk (Muzeum Józefa Piłsudskiego w Sulejówku) wyjaśnia:
„Po listopadzie 1918 r. tytułowano wprawdzie Piłsudskiego generałem, ale nie miał takiego stopnia. A w Wojsku Polskim nie istniał stopień brygadiera, było natomiast wielu generałów, mianowanych przez Piłsudskiego, jednak on – Naczelny Wódz – pozostawał poza hierarchią wojskową. Była to sytuacja nienormalna. Wojskowa Ogólna Komisja Weryfikacyjna, powołana przez Sejm, zaproponowała nadanie Piłsudskiemu stopnia marszałka, jednak zdominowany przez niechętnych mu posłów konwent seniorów nie zgodził się na to. W tej sytuacji członkowie Ogólnej Komisji Weryfikacyjnej przyszli 19 marca 1920 r. do Belwederu z wiadomością, że komisja uchwaliła prośbę, by przyjął stopień wojskowy Pierwszego Marszałka Polski. Piłsudski zgodził się”.
Zresztą w niepodległej Polsce jednym z pierwszych kawalerów VM był sam Piłsudski. 1 stycznia 1920 r. Kapituła Orderu VM przyznała mu Krzyż Srebrny Orderu Wojskowego Virtuti Militari. Nie za nazwisko, ale jako dowódca za czyny bojowe wykazane w czasie odwrotu spod Kijowa. 6 grudnia 1922 r. otrzymał Krzyż Komandorski. A 14 czerwca 1923 r. został odznaczony Krzyżem Wielkim z Gwiazdą. Za co, tłumaczyć chyba nie trzeba. Piłsudski otrzymał dziesiątki odznaczeń. Wystarczy spojrzeć na jego zdjęcia w kurtce wojskowej, by wiedzieć, które z nich cenił sobie szczególnie...
Polecany artykuł:
