Spis treści
Według raportu CIT, od początku pełnoskalowej inwazji na Ukrainę w 2022 roku Rosja wyprodukowała lub zmodernizowała od 540 do 630 czołgów T-90M. Liczba ta obejmuje zarówno nowe egzemplarze, jak i modernizacje starszych T-90A. W 2017 roku podpisano kontrakt na dostawę 30 czołgów, z czego 10 miało być nowych, a 20 zmodernizowanych z zapasów T-90A. Kolejny kontrakt z 2019 roku, na 100 nowych T-90M, napotkał opóźnienia z powodu problemów technicznych i organizacyjnych, ale od maja 2022 roku dostawy stały się regularne. Raport CIT szacuje, że w 2022 roku Uralwagonzawod dostarczył 60–70 T-90M, w 2023 roku 150–200, a w 2024 roku 250–300, co wskazuje na stopniowe zwiększanie zdolności produkcyjnych, przy czym źródła Wall Street Journal, wskazują na około 280–300 czołgów T-90M rocznie.
Według analizy CIT Rosja stawia na modernizację istniejących zapasów, ponieważ budowa nowych czołgów jest kosztowna i czasochłonna. Modernizacja T-90A do standardu T-90M obejmuje ulepszone systemy celowania, pancerz reaktywny Relikt oraz lepszą ochronę przed pociskami przeciwpancernymi. Jednak, jak zauważa CIT, początkowo modernizowano tylko T-90A, pomijając starsze T-90 z 1992 roku, co ograniczało pulę dostępnych maszyn.
Jak napisano w raporcie:
"Na początku 2022 r. armia rosyjska miała 65–85 czołgów T-90M i 410–420 starszych wersji. Jednak z tej drugiej kategorii należy odjąć co najmniej 40 czołgów zmodernizowanych do standardu T-90M. W rezultacie łączna liczba starszych wersji powinna wynosić 370–380 sztuk, a łączna liczba czołgów T-90 wszystkich modyfikacji wynosiła około 435–465".
Z kolei według The Military Balance w 2022 armia rosyjska miała 350 czołgów T-90A, 67 czołgów T-90M i około 200 czołgów T-90 różnych wersji w magazynach, co daje łącznie 612 czołgów tego typu. Według autora szacunek ten wydaje się być zawyżony o co najmniej 150 pojazdów.
W 2025 roku Rosja miała w służbie od 410 do 500 T-90M, co stanowi około 15% całej floty pancernej, szacowanej na 2700–3000 czołgów.
Straty i zastosowanie bojowe
Według projektu Oryx pierwszy czołg T-90A został zniszczony najpóźniej 27 lutego 2022 r., a tego samego dnia zdobyto kolejny czołg — należący do 20. Dywizji Strzelców Zmotoryzowanych. CIT podaje, że od początku wojny Rosja straciła ponad 130 T-90M, co stanowi 6–7% całkowitej liczby wyprodukowanych i zmodernizowanych maszyn. Dla kontrastu serwis oryx zajmujący się dokumentowaniem strat rosyjskich i ukraińskich za pomocą zdjęć czy nagrań wideo oszacował, że Rosja straciła:
- T-90A - 43;
- T-90AK - 1;
- T-90S - 11;
- T-90M - 138;
Według autora analizy ta stosunkowo niska proporcja strat wynika z ostrożniejszego użycia T-90M w porównaniu do innych typów czołgów, takich jak T-72 czy T-80. T-90M rzadziej uczestniczą w bezpośrednich szturmach, a częściej są wykorzystywane do ostrzału pośredniego z ukrytych pozycji, co zmniejsza ryzyko ich zniszczenia. CIT sugeruje, że rosyjskie wojska powietrznodesantowe i piechota morska, które prowadzą intensywne operacje szturmowe, otrzymują starsze modele czołgów, co dodatkowo chroni T-90M.
Straty są jednak nieuniknione, zwłaszcza w obliczu nowoczesnych ukraińskich systemów przeciwpancernych, takich jak Javelin czy drony kamikaze. CIT podkreśla, że mimo ulepszonego pancerza i systemów ochrony, T-90M nie jest niewrażliwy na współczesne zagrożenia, co zmusza Rosję do ciągłego uzupełniania floty.
Wyzwania produkcyjne
Rosyjski przemysł zbrojeniowy, mimo zwiększenia produkcji, boryka się z problemami, szczególnie z niedoborem wykwalifikowanej siły roboczej. Jak wskazuje CIT, w 2025 roku Uralwagonzawod ogłosił 68 wakatów na stanowiska inżynierskie i produkcyjne, takie jak operatorzy CNC czy spawacze. Choć 600 nieobsadzonych stanowisk to tylko 3% z ponad 20 000 pracowników zakładu, braki w kluczowych rolach mogą wpływać na produkcję. Rosja nadrabia te niedobory, przenosząc pracowników na priorytetowe linie produkcyjne, co jest możliwe dzięki znaczeniu kontraktów zbrojeniowych dla zakładu.
Według raportu rosyjski przemysł pancerny zmaga się z trudnościami w dostępie do zaawansowanych technologicznie komponentów, co wpływa na produkcję czołgów. Jak wskazuje analiza, w niektórych T-72B3M i T-80BVM wyprodukowanych po rozpoczęciu inwazji na Ukrainę w 2022 roku zastąpiono nowoczesny celownik Sosna-U prostszym modelem 1PN96MT. Dodatkowo, według danych Gjerstada cytowanych w The Washington Post, od końca 2023 roku w nowych T-90M zrezygnowano z czujników laserowych na lufach. Te zmiany świadczą o ograniczeniach rosyjskiego sektora zbrojeniowego. Jednak T-90M nadal są wyposażane w celowniki Sosna-U, a w 2023 roku problemy z innymi modelami zostały częściowo rozwiązane.
Dodatkowo, CIT analizuje inwestycje Uralwagonzawodu w infrastrukturę. W 2023 roku podpisano kontrakty na ponad 277 milionów rubli (ok. 3,5 mln USD) na stację spawalniczą i 91 milionów rubli (ok. 1,15 mln USD) na stanowisko do obróbki kadłubów, oba zaprojektowane do pracy 24/7. Te inwestycje wskazują na dążenie do zwiększenia wydajności, choć ograniczenia w dostępie do danych o zakupach (od 2022 roku utajnionych) utrudniają pełną ocenę.
Znaczenie strategiczne
T-90M, mimo że stanowi tylko 15% rosyjskiej floty pancernej, jest kluczowy dla utrzymania zdolności ofensywnych Rosji. Jego zaawansowane systemy celowania i ochrony czynią go bardziej efektywnym niż starsze modele, co ma znaczenie w obliczu strat sprzętu w wojnie z Ukrainą.
Mimo uproszczeń, takich jak brak czujników laserowych czy mniej zaawansowane celowniki, skuteczność czołgów w obecnych warunkach bojowych nie ucierpiała znacząco - uważa się w analizie. W wojnie na Ukrainie bitwy pancerne, gdzie przewaga w celności i wykrywaniu celów jest kluczowa, zdarzają się rzadko. Czołgi są używane głównie do ostrzału pośredniego z korektą dronów lub w atakach szturmowych na krótkie dystanse, gdzie zaawansowana elektronika ma mniejsze znaczenie. Priorytetem stało się zabezpieczenie przed dronami FPV, co skłania załogi do montażu systemów walki elektronicznej i prowizorycznych osłon, takich jak klatki ochronne. Te dodatki ograniczają widoczność, przez co nawet najlepsze systemy optoelektroniczne tracą na efektywności. CIT zauważa, że Rosja, mimo problemów, osiągnęła stabilną produkcję, co pozwala jej utrzymać przewagę liczebną nad Ukrainą, choć niekoniecznie jakościową. Ostrożne użycie T-90M w walce wskazuje na świadomość ich wartości strategicznej.
Czołg T-90 - co to jest?
T-90 to rosyjski czołg podstawowy, wprowadzony do służby w 1992 roku, zaprojektowany jako następca T-72. Produkowany przez Uralwagonzawod w Niżnym Tagile, łączy cechy T-72B i T-80U, oferując lepszą ochronę, systemy elektroniczne i siłę ognia przy relatywnie niskich kosztach. Wyposażony jest w armatę gładkolufową 2A46M 125 mm, zdolną do strzelania pociskami przeciwpancernymi, odłamkowymi i kierowanymi (np. 9M119 Refleks). Standardowy pancerz to kombinacja laminowanego i reaktywnego (Kontakt-5), z opcjonalnym systemem ochrony aktywnej Shtora-1, który zakłóca naprowadzanie pocisków przeciwpancernych. Napęd stanowi silnik diesla V-84MS (840 KM) lub nowsze wersje (do 1000 KM), zapewniając prędkość maksymalną ok. 60 km/h i zasięg 550 km. Załoga składa się z trzech osób: dowódcy, działonowego i kierowcy.
T-90 jest ceniony za prostotę konstrukcji i niezawodność, choć ustępuje zachodnim czołgom, jak M1 Abrams czy Leopard 2, w zakresie elektroniki i ochrony. Używany przez Rosję w konfliktach w Czeczenii, Syrii i Ukrainie, a także eksportowany do krajów takich jak Indie, Algieria czy Irak.
Jeśli chodzi o warianty tego czołgu, to możemy wyróżnić:
T-90A - modernizacja T-90, znana też jako „Władimir” (na cześć konstruktora Władimira Potkina). Wprowadzona w 1999 roku, z ulepszonym pancerzem i elektroniką. To, co zmieniono względem podstawowej wersji to nowy silnik V-92S2 (1000 KM), ulepszona armata 2A46M-2, celownik termowizyjny Catherine-FC (francuski, lepszy od Buran), spawana wieża zamiast odlewanej (lepsza ochrona). Masa wzrosła do 47 ton.
T-90S Bhishma (2001) to wersja eksportowa dla Indii, dostosowana do lokalnych wymagań. Produkowana na licencji w Indiach od 2003 roku. Tym, czym różnił się od rosyjskiej wersji to hybrydowy pancerz z indyjskimi elementami, systemy klimatyzacji dla warunków tropikalnych, celownik Catherine-FC lub indyjskie odpowiedniki. Niektóre egzemplarze wyposażono w systemy ochrony aktywnej Kanchan. Indie posiadają 2000 egzemplarzy w służbie lub w produkcji.
T-90M Proryw-3 jest to najnowocześniejszy wariant, wprowadzony w 2017 roku, modernizowany z T-90A i nowych kadłubów. Zaprojektowany z myślą o wojnie w Ukrainie, oferuje znaczące ulepszenia. Nowy wariant charakteryzuje się nowym pancerzem reaktywnym Relikt (lepsza ochrona przed pociskami tandemowymi), ulepszonym systemem kierowania ogniem Kalina z celownikiem Sosna-U, silnik V-92S2F (1130 KM), klimatyzacją, pancerzem klatkowym na wieży przeciw dronom. Masa ok. 48 ton. Wyposażony w systemy łączności zgodne z walką sieciocentryczną.
T-90AM to eksperymentalna wersja, prekursor T-90M, testowana w 2011 roku, ale nie weszła do pełnej produkcji. Tym, czym charakteryzować się miał czołg to ulepszona wieża z nowym systemem ładowania, pancerz Relikt, silnik V-92S2F, prototypowe systemy elektroniczne. Brak Shtory-1, zastąpionej innymi systemami ochrony aktywnej.
Polecany artykuł:
