18 marca 1921 r. Polska zawarła, w Rydze, pokój z Rosją Sowiecką i Ukrainą Sowiecką (30 grudnia 1922 r. zaistniał ZSRR).
Powstanie Korpusu wymusiła gorąca sytuacja na granicy z Sowietami
Na wschodniej granicy RP nie było spokojnie. Grupy sowieckich dywersantów systematycznie urządzało sobie zbrojne wycieczki na terytorium RP. KOP utworzono nie tylko z tego powodu. Pokój ryski nie sprawił, że Moskwa zamierzała go przestrzegać.
Warszawa obawiała się kolejnych prób tzw. importu rewolucji. Tego w owym czasie Stalin nie miał w planach, co nie przeszkadzało, by Sowietom nękać polskie pogranicze. W 1924 r., nim powstał KOP, odnotowano ok. 200 napadów i 30 zamachów o charakterze terrorystycznym przeprowadzonych przez sowieckie, dziś by się tak je określiło, oddziały specjalne.
Zaporą przeciw tym prowokacjom miał być KOP. Powstał rozkazem Ministerstwa Spraw Wojskowych. 17 września resort wydał instrukcję dotyczącą struktury KOP. Zadaniem dowódcy KOP było „zapewnienie bezpieczeństwa w pasie nadgranicznym oraz ochrona granicy politycznej państwa”
Zgodnie z zaleceniami polskich władz KOP miał bezpośrednio podlegać:
• Ministerstwu Spraw Wojskowych i
• Ministerstwu Spraw Wewnętrznych (od 1938 r. personalne i operacyjne zwierzchnictwo nad KOP sprawował Generalny Inspektorat Sił Zbrojnych; pod innymi względami formacja nadal podlegała obu resortom).
Dowództwo nad Korpusem objął gen. Henryk Minkiewicz (sprawował tę funkcję do 1929 r.; kolejnymi dowódcami KOP byli:
• gen. Stanisław Tessaro (1929-1930),
• gen. Jan Kruszewski (1930-1939) oraz
• gen. Wilhelm Orlik-Rückemann, który objął to stanowisko 31 sierpnia 1939 r.
W KOP mieli służyć wyłącznie obywatele RP narodowości polskiej
Nie z jakiś nacjonalistycznych przyczyn, ale dlatego, by Sowieci mieli utrudnioną infiltrację Korpusu. W realu nie udało się zrealizować tych wymagań. W KOP służyło 80 proc. Polaków, 12 proc. Niemców i Czechów, 3 proc. Ukraińców, 3 proc. Białorusinów oraz 2 proc. Żydów.
Schemat organizacyjny KOP (do 1929 r.) obejmował:
• dowództwo wraz ze sztabem i służbami specjalnymi,
• brygady ochrony pogranicza,
• kompanie i strażnice jako najmniejsze jednostki organizacyjne.
Pierwsze posterunki na najbardziej zagrożonych odcinkach granicznych wschodnich województw: wołyńskiego, poleskiego i nowogródzkiego (docelowo na całej długości pogranicza z ZSRR, Łotwą, Litwą, częściowo w Prusach Wschodnich i Rumunii – razem prawie 2335 km) KOP przejął już pod koniec października 1924 r.
Brygadę KOP zazwyczaj tworzyło od 3 do 5 batalionów (w zależności od regionu i okresu funkcjonowania KOP). Przyjmuje się, że każda brygada zarządzała co najmniej trzema batalionami. Każdy batalion mial w składzie z kilka strażnic rozmieszczonych wzdłuż granicy
Batalion KOP tworzyły:
• cztery kompanie piechoty,
• drużyna dowódcy batalionu,
• pluton łączności,
• pluton ckm – razem (etatowo) 828 żołnierzy.
KOP miał też kawalerię. Ułani byli przydzieleni do szwadronów jazdy. Szwadron składał się z:
• czterech plutonów liniowych,
• drużyny dowódcy szwadronu – razem (etatowo) 87 żołnierzy.
KOP tworzyły brygady (z nazwami odnoszącymi się do miejsca ich stacjonowania i działania):
• „Grodno”,
• „Wilno”,
• „Nowogródek”,
• „Polesie”,
• „Podole”,
• „Wołyń”.
W 1929 r. KOP przeorganizowano. Brygadę tworzyły dwa lub trzy pułki. W pułku było kilka batalionów. Ile, to zależało to od lokalnych potrzeb i zasięgu działania.
Docelową liczbę sił KOP ustalono na 27 687 żołnierzy. Formacja strzegła granicy z:
• ZSRS, Litwą, Łotwą (do lipca 1939 r.),
• Niemcami (Prusami Wschodnimi; od listopada 1927 r. do stycznia 1939 r.),
• Rumunią oraz Węgrami (od marca 1939 r.).
Pod koniec lat 20. KOP miał do ochrony 2334 km granicy, w tym z Sowietami – 1412 km.
Umundurowanie żołnierzy KOP zasadniczo nie odbiegało od obowiązującego w wojskach lądowych WP. Na uzbrojeniu żołnierzy były kb wz. 98, rewolwery Lebel, pistolety Cebra (w drugiej połowie lat 30. weszły nasze Vis-y); rkm-y Browning wz. 28, ckm-y Maxim wz. 08. Każdy KOP-owiec, poza karabinem i bagnetem do niego, miał cztery granaty.
KOP był ważnym elementem planu operacyjnego „Wschód”
Słuszność decyzji o utworzeniu formacji potwierdziła rzeczywistość. Od listopada 1924 r. do października 1925 r. żołnierze Korpusu zatrzymali ponad 4,3 tys. podejrzanych osób. W tym czasie sowieccy dywersanci próbowali 89 razy naruszyć polską granicę, 219 razy strzelali do KOP-owców. Odnotowano też 151 przypadków prób ich przekupienia.
Trzeba skrótowo wspomnieć (bo to temat-rzeka), że KOP nie tylko strzegł granicy, odpierał ataki dywersantów, ale prowadził także, na kierunku sowieckim, tzw. wywiad płytki i kontrwywiad zaczepny. Te służby przeciwdziałały także przemytowi i – tak jak dziś Straż Graniczna – nielegalnemu uchodźstwu.
Przede wszystkim KOP był ważnym elementem planu operacyjnego „Wschód”. Dotyczył on działań na wypadek sowieckiej agresji. Finalnie został opracowany w 1938 r. Zdaniem Korpusu było m.in. opóźniać marsz Armii Czerwonej w oczekiwaniu na kontrdziałanie armii Wojska Polskiego. Zresztą w jego strukturach KOP znalazł się w marcu 1939 r.
Gdy okazało się, że Sowiety nie są jedynym zagrożeniem dla RP, to w planie operacyjnym „Zachód” Korpusowi przydzielono także zadania na pozostałych rubieżach państwa.
Z KOP, na rzecz armijnych struktur WP, wydzielono baterie artylerii i większość kompanii saperów. Bataliony KOP stanowiły też bazę do formowania rezerwowych dywizji piechoty oraz brygady górskiej. Ze szwadronów KOP powstawały oddziały tzw. kawalerii dywizyjnej (przydzielanej do wsparcia poszczególnym dywizjom piechoty). Określając to wprost: potencjał Korpusu został osłabiony, gdyż ośrodek decyzyjna uznał, że wojna z Niemcami jest nieunikniona, a z Sowietami – mało prawdopodobna.
I taka analiza sytuacji okazała się jednym z największych błędów II RP
Nie wiedzieliśmy o pakcie Ribbetrop-Mołotow. Francja i Wielka Brytania miały wiedzę o tajnym protokole (podziału m.in. Polski), ale nie podzieliły się nią z Polakami, ale z Amerykanami.
17 września, ponaglany przez Niemców, Stalin ostatecznie zdecydował się najechać Polskę (gdyż wiedział, że nasi alianci postanowili nie wchodzić czynnie do wojny z III Rzeszą). KOP stanął do nierównej walki z agresorem (pół miliona żołnierzy, 4,5 tys. czołgów itd.).
12 tys. KOP-ców (obsadzających 190 strażnic) nie miało szans w starciu z taką potęgą. Jedni podejmowali bój, inni poddawali się, bo zostali zaskoczeni przez Sowietów. Ci co przeżyli wycofywali się w głąb państwa. Zebrał ich (21 września), ok. 4 tys. żołnierza, w Grupę KOP gen. Orlik-Rückemann. Grupa była w walce do 1 października. W okolicy miejscowości Wytyczno w walce z sowieckimi jednostkami pancernymi stoczyła ostatnią bitwę…
Ci, którzy dostali się do niewoli sowieckiej zostali zamordowani. Dotychczas – jak czytamy w materiale IPN (z którego korzystałem pisząc ten tekst) znane są nazwiska 646 KOP-owców, ofiar zbrodni, określanej mianem, katyńskiej.
Ci, którzy mieli szczęście uciec spod łap NKWD i przeżyć wojnę pod niemiecką okupacją, później też mieli ciężkie życie i złe życiorysy. W końcu było prawie zbrodnią bronić sanacyjną Polskę przed wyzwoleniem klasowym, jakie niosło państwo robotników i chłopów...
Polecany artykuł:
